محمد قهرمان و شوق ترانه سرایی

مرتضی امیری اسفندقه
روزنامه خراسان

فرشته مهر
تصنیف های محمد قهرمان
به کوشش مرتضی امیری اسفندقه
تهران: انتشارات شهرستان ادب، ۱۳۹۵

به گفته محمدرضا شفیعی کدکنی، خراسان همواره چشم و چراغ اهل فرهنگ بود که در قرن حاضر نیز با معرفی بزرگانی همچون بهار، فروزانفر و دیگران باز ثابت کرده که همواره در عرصه فرهنگ حرف نخستین را می‌زند. زنده‌یاد استاد محمد قهرمان از بزرگان شعر معاصر و از استادان و چراغِ دیده اهل فن و فرهنگ در دوره حاضر بود. از ایشان آثار متعددی به طبع رسیده که هریک شمه‌ای از قلم توانا و طبع سرشار استاد است. به تازگی اثری جدید با محوریت تصنیف‌های قهرمان را انتشارات شهرستان ادب به چاپ رسانده  و در نمایشگاه کتاب عرضه کرده است. «فرشته مهر»، نگاهی تازه دارد به سروده‌های قهرمان. زنده‌یاد قهرمان بیشتر با سروده‌های کلاسیک و پژوهش‌هایش در زمینه صائب شناخته شده و مطرح بود، اما در اثر جدید تصنیف‌های او در اختیار علاقه‌مندان به حوزه شعر و موسیقی قرار گرفته است. مرتضی امیری اسفندقه که کار سامان‌دهی به این مجموعه و دیگر یادداشت‌های زنده‌یاد قهرمان را برعهده دارد، در یادداشتی به ویژگی‌های این کتاب و اهمیت آن در حوزه شعر و موسیقی پرداخته است. 

من نخست خوشحالم با تمام دل که مجموعه تصانیف استاد محمد قهرمان به نام «فرشته مهر» چاپ شد. دو دیگر اینکه حنجره آوازه‌خوانان هنرمند عصر حاضر باید به این پرسش پاسخ دهند که این تصنیف‌ها چقدر خوشخوان است و چقدر در راستای آواز قرار دارد.

خوشحالم که این مجموعه به عنوان نخستین مجموعه از یادداشت‌های استاد محمد قهرمان به همت شهرستان ادب از چاپ بیرون آمد. در این راستا هم باید عرض کنم که این تصنیف‌ها را خود استاد به من، که در آن زمان در خانه شعر و ترانه معلم بودم، سپردند. استاد فرمودند که ریش و قیچی دست خودت و هر کاری که می‌خواهی راجع به این مجموعه انجام دهی، انجام بده. بقیه یادداشت‌ها نیز به همت خانواده استاد به ویژه همسر بزرگوار و فرهیخته او، سرکار خانم فرشته قهرمان، در نهایت دقت جمع‌‌آوری و به این مخلص سپرده شده است که در انتشارات پرنیان خیال زیر نظر شاعر و پژوهشگر ارجمند دکتر شیخ‌الاسلامی در نوبت چاپ قرار دارد.

استاد همانطور که خودشان ذکر کردند، بر روی آهنگ‌های (ملودی) خاصی از ساخته‌های درویش‌خان و که و که‌ها کلام گذاشته اند. سال ۱۳۷۰ عباس فرامرز، استاد سنتور خراسان، نواری از نواخته‌هایشان را به استاد می‌دهد که بداهه‌نوازی در شوشتری بود. استاد آهنگ را می‌شنوند و یک شب ناگهان متوجه می‌شوند که روی برخی از قسمت‌های سر راست آن می‌توان کلام گذاشت. به همین جهت برای اخوان -م. امید- روی آن کلام می‌گذارند. این ترانه بعدها بر سر مزار اخوان هم اجرا شد.

چندی بعد، استاد فرامرز مشهدی چند آهنگ دیگر هم به استاد می‌دهد که استاد بر روی آنها شعر بگذارد. بعد از هفت هشت ماه کار را استاد با علاقه پیگیری می‌کنند و چند ترانه و آهنگ‌هایی را که اشعار نداشتند، بازسازی می‌کنند. بالاخره کار از اینجا شروع می‌شود. بعدها نیز استاد قهرمان برای چند تک‌نوازی از جلیل شهناز، استاد لطفی و مرحوم خالقی شعر می‌سازند. در این مدت، طبق گفته خودشان، دقت داشتند که کلمات عیناً منطبق بر نغمات باشد. یعنی از پیش‌درآمدها و رِنگ‌های استادان جاودان‌یاد درویش‌خان و علی‌اکبر خان شهنازی غافل نبودند.

شوق ترانه‌سازی آنقدر روح استاد قهرمان را تسخیر می‌کند که تقریباً در همان ایام روزی سه ترانه می‌سرودند و حتی به سراغ رِنگ‌های دلگشا و تک‌ضربی‌ از ضربی‌های شور هم رفته‌اند. یعنی استاد در این مجموعه نگاه عمیقی به شعر و موسیقی در حوزه ترانه و تصنیف با نگاهی به آثار جهانی موسیقی ایران داشته اند.

من امیدوارم که این مجموعه اول به دست هنرمندان عرصه موسیقی و آواز برسد. سرانجام نقد این آثار با هنرمندان عرصه آواز و موسیقی است، استاد آنچه را که باید انجام می‌دادند، انجام داده‌اند در آیینه کلمات و نغمات ترانه و تصنیف پارسی تا کدامین دل بیدار آنها را دریابد.

———————-
*با ویرایش