راهنمای کتاب

Search
Close this search box.

نگرانی تازه اهالی سانسور: کتاب دیجیتال

حسین ستوده
بی بی سی فارسی

تلویزیون ایران به تازگی در گزارشی از “تهدیدهای بالقوه کتابهای الکترونیکی” سخن به میان آورده و گفته این کتاب ها در نبود کنترل و نظارت دستگاه های دولتی، به سادگی در دسترس مخاطبان فارسی زبان قرار گرفته است.

کتاب های الکترونیک مورد اشاره این گزارش تلویزیونی، کتاب هایی تولید شده توسط ناشران خارج از ایران است. این زنگ خطر در زمانی از سوی واحد خبر به صدا در می آید که بازار کتاب الکترونیک در ایران همزمان با شروع پروژه هایی همانند فیدیبو و طاقچه  (هر دو در ایران)، در آغاز مرحله ای جدید از فعالیت است.

در عین حال، بخش کتابهای الکترونیک سال هاست که در نمایشگاه کتاب تهران به صورت بخش جنبی حضور داشته است. در نمایشگاه کتاب تهران امسال ۱۱۴ موسسه و ناشر الکترونیک شرکت دارند؛ هر چند محصولات ارایه شده بیشتر نرم افزارهای مرتبط با محتوای فرهنگی است و تعداد کتاب های دیجیتال با فرمت استاندارد کمتر است.

تولید و ارائه کتاب الکترونیک در ایران در سال های اخیر مسیر پر فراز و نشیبی را طی کرده است. شروع این مسیر طولانی را می توان در تشکیل مجمع ناشران الکترونیک در پایان سال ۱۳۷۹ قلمداد کرد که با مجوز وزارت ارشاد و حمایت مجمع امور صنفی تشکل شد.

اعضای نخستین این مجمع شامل شرکتهای کامپیوتری و برنامه نویسی ویستاآرا، جهان رایانه، هادی سیستم، ایزایران و مجتمع فنی تهران و همچنین مؤسسات فرهنگی مانند موسسه تحقیقاتی امام رضا و مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی بودند.

شرکت های فنی و کامپیوتری پیش از همه تلاش در این زمینه را شروع کردند. آنها در سالهای نخستین دهه ۸۰ نسخه های حروفچینی شده در نرم افزارهای تحت سیستم عامل داس و زرنگار (سینا سافت) را با فرمت‌های تحت ویندوز و به صورت یونی کد تبدیل می کردند.

اولین نسخه های الکترونیک منتشر شده، کتاب های مذهبی، ادبی و تاریخی مانند نهج البلاغه، تاریخ تمدن ویل دورانت و تاریخ الفی و همچنین دیوان اشعار شاعران کلاسیک بود. این کتابها به صورت فایل پی دی اف، جاوا و همچنین نرم افزارهای تحت وب یا ویندوز قابل مطالعه بودند.

به دلیل فرمت های مورد استفاده در این دوره، اصطلاح “کتاب الکترونیک” مترادف با تجربه مطالعه کتاب توسط کامپیوتر قلمداد شده بود. در این دوره نسخه های نرم افزاری از مجاری رسمی و نسخه های پی دی اف از مجاری غیر رسمی در اختیار خوانندگان قرار می گرفت.

وقتی نویسندگان مخالف نشر الکترونیک بودند

به علت سانسور و ممنوعیت های موجود در این دوره، نسخه اسکن کتابهایی که در بازار رسمی کتاب قابل ارایه نبود در فرمت فایل پی دی اف به مخاطبان ارایه می شد. هر چند کیفیت نامطلوب برخی از این کتاب های اسکن شده، عملا باعث واکنش منفی مخاطب و نویسندگان به “کتاب الکترونیک” شد.

در این دوره همچنین برخی از نویسندگان مستقل و نوقلم که جایی در بازار نشر نداشتند، آثار ادبی خود را به صورت فایل پی دی اف و عموما به صورت رایگان در اختیار مخاطبان قرار می دادند.

بازار نسخه های پی دی اف و نبود کنترل بر پخش آنها باعث شد تا در اوایل دهه ۹۰ برخی از نویسندگان با موضوع نشر الکترونیک مخالفت کنند و آن را مغایر قوانین کپی رایت و حقوق مولف بدانند.

عدم حمایت آمازون و اپل از کتابهای فارسی

در آغاز دهه ۹۰ شمسی ناشران فارسی زبان خارج از ایران، نشر الکترونیک را راه حلی مناسب برای ارتباط با مخاطبان ساکن ایران دیدند. ناشرانی همانند ناکجا، اچ اند اس مدیا و نوگام کتاب های الکترونیک در فرمت های پی دی اف و ای پاب منتشر کردند. این نخستین بار بود که نسخه های ای پاب متناسب با دستگاه های کتابخوان الکترونیک، تولید و ارائه می شد.

با این حال ناشران خارج از کشور برای انتشار کتاب الکترونیک به زبان فارسی دچار محدودیت های ویژه ای بوده اند. برخی از فروشگاه های ویژه کتاب الکترونیک از ارایه کتابهای فارسی زبان خودداری می کنند. از جمله موسسه آمازون و شرکت اپل از فروش کتابهای الکترونیک فارسی زبان در فروشگاه کیندل و آی بوکزحمایت نمی کنند.

در حال حاضر فروشگاه کتاب گوگل گزینه مناسب برای فارسی زبانان است و بخش عمده ای از ناشران خارج ایران کتابهایشان را از طریق این فروشگاه عرضه می کنند.

دریچه ای برای ناشران داخل ایران

در ایران هم ارائه کتاب الکترونیک در استاندارهای رایج بین المللی همزمان با خارج کشور آغاز شده است. نخستین فعالیت متمرکز بر روی فرمت ای پاب و استفاده از کتابخوان الکترونیک با پروژه فیدیبو آغاز شد که از همان ابتدای راه تمرکز بر قانونی شدن پخش کتاب الکترونیک و مخالفت با دانلود غیرقانونی را سرلوحه فعالیت خود قرار داده است.

پروژه فیدیبو توانست بخش عمده ای از ناشران فعال را جذب کرده و آثار ناشرانی چون ققنوس، نی، نیلوفر، افق، قطره، چشمه، ثالث، آگاه، ماهی، هیرمند و ده ها انتشارات دیگر را در فرمت ای-پاب (نسخه دیجیتال) در اختیار مخاطبان قرار دهد.

در این سال ها نشر الکترونیک باعث شده تا مرزها و فاصله های موجود در بین ناشران و مخاطبان داخل و خارج ایران کم شود و محتوای تولید شده در خارج از سیستم نظارتی، به سادگی در اختیار مخاطبان قرار گیرد.

شاید به همین دلیل است که تلویزیون ایران درباره دسترسی به کتاب های ناشران الکترونیک خارج از ایران هشدار داده و کنترل نداشتن بر این بازار و سهولت دستیابی به آن را تهدیدی برای جامعه اعلام کرده است.

همرسانی کنید:

مطالب وابسته