راهنمای کتاب

Search
Close this search box.

پسر طبیعت؛ حی بن یقظان برای نوجوانان

غلامرضا سحاب
کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران

سر آغاز
«پسر طبیعت» داستانی زیبا و پرمفهوم از کودکی است که در بدو تولد در آغوش طبیعت رها شد. کودک بی پناه چاره ای نداشت تا برای زنده ماندن خود از نیروهای طبیعی اطرافش کمک بگیرد. کودک درست در زمانی که هیچ درکی از زندگی نداشت، طبیعت را مادری مهربان یافت و در آغوش او و با کمک نیروهایی که طبیعت در اختیارش قرار می داد آموخت تا چگونه بدون حضور همنوعانش زنده بماند و به زندگی ادامه دهد.

او کم کم بزرگ شد و با درکی که به مرور از اطراف خود به دست می آورد، راه های بهتری برای بالا بردن کیفیت زندگی خود به دست آورد. او از تمام توانی که به صورت غریزی و بدون هیچ آموزشی به دست آورده بود، بهره می گرفت تا بتواند از امکانات موجود در طبیعت به خوبی استفاده کند. کودک اگرچه به این شکل از زندگی عادت کرده بود اما حسی از درون، پیوسته او را نهیب می زد که چیزی فراتر از این زندگی نیز وجود دارد. آشنایی ناگهانی او با یک همنوع خود در روزگار جوانی دریچه های دنیای دیگری را به روی او گشود.

این داستان روی دیگری نیز دارد، داستان دوستی دو یار دیرینه به نام اَبسال و سَلامان که هریک خدا را به گونه ای می بینند و ذات بی همتای او را تکریم می کنند، اما تفاوت های ظاهری این پرستش در نهایت آنها را از یکدیگر جدا می سازد.

اگرچه کسی نمی داند که این داستان واقعی است و یا افسانه ای برگرفته از تخیلات کاوشگرانه خالق آن اما این داستان تاریخی از آغاز نگارش تا کنون به عنوان یکی از داستان های فلسفی مشرق زمین مورد توجه اندیشمندان قرار گرفته است. بسیاری از بزرگان این سرزمین از قرنها پیش این کتاب را با عنوان های متفاوت نگارش و یا ترجمه کرده اند و رد پای آن را در آثار نویسندگان و مترجمان خارج از کشور نیز از گذشته های دور می توان دید که در بخش تاریخچه کتاب به آن اشاره می شود.
اما نسخه ای از این کتاب که پیش روی شما است، بازنویسی از کتابی است با عنوان «پسر طبیعت» که ۷۵ سال پیش به قلم استاد ابوالقاسم سحاب ترجمه و منتشر شد. این ترجمه از روی رساله «حی بن یقظان» نوشته ابن طفیل اندلسی که در قرن ۱۲ میلادی می زیسته، صورت گرفته است. انتشار دوباره این کتاب در پاییز ۱۳۹۳ و به توصیه جمعی از اندیشمندان، مشخصاً از روی متن ترجمه استاد سحاب انجام شده است.

خانم حمیرا محب علی، مسوولیت این بازنویسی را پذیرفت. وی بدون هیچ تغییر و تبدیلی در مفاهیم طرح شده در کتاب آن را به شیوه ای نوین نگارش کرده و در بخش هایی مطالبی در تفسیر مفاهیم و تصاویر بر آن افزوده است تا پیام کتاب برای نوجوان امروزی، بهتر قابل درک باشد. تصویرگری این کتاب را نیز آقای محمد صادق عهده دار شد و تصاویر زیبا و هنرمندانه وی به گونه ای اجرا شده است تا از حال و هوای اصلی تصاویر کتاب مرجع (یعنی همان که در سال ۱۳۱۹ به چاپ رسیده است) دور نباشد. صفحه آرایی و تنظیم هنرمندانه آقای سعید ناظری نیز کار را آماده انتشار کرد.

موسسه «دنیای جغرافیای سحاب» این کتاب را با حفظ نام «پسر طبیعت» و به عنوان نخستین کتاب انتشار یافته خود در حوزه کودک و نوجوان به مخاطبان گروه نوجوان تقدیم می کند . در پایان این کتاب نیز برای آن گروه از خوانندگان که به تاریخچه آفرینش این روایت در تاریخ مشرق زمین علاقه مند هستند، شرحی مختصر بر این اثر آمده است.

تاریخچه
«پسر طبیعت» داستانی که در این کتاب می خوانید هم به قلم ابن سینا و هم به قلم ابن طفیل اندلسی (اندیشمندی هم عصر فیلسوف معروف ابن رشد) به صورت دو روایت جداگانه به نام «حی بن یقظان» و البته به زبان عربی به رشته تحریر درآمده است.

برخی معتقدند که عرفان ابن سینا و فلسفه ابن طفیل را می توان در این کتاب به خوبی درک کرد. پس از آن اندیشمندان و فیلسوفانی همچون خواجه نصیر طوسی، جوزجانی، شیخ اشراق و عبدالرحمن جامی نیز به آن توجه ویژه داشته اند. این کتاب همچنین به قلم نویسندگان خارجی بسیاری در طی سالهای ۱۶۷۱ تا ۱۹۰۰ میلادی از زبان عربی به زبان های انگلیسی، عبری، اسپانیایی، آلمانی و هلندی ترجمه شده است.

داستان حی بن یقظان ، در بسیاری از کتب مرجع ادبیات فارسی در دوره معاصر نیز معرفی شده و مورد بررسی قرار گرفته است. ذبیح الله صفا در جلد نخست تاریخ ادبیات ایران به بررسی این داستان پرداخته است. اندیشمندانی همچون بدیع الزمان فروزانفر و عبدالکریم بی آزار شیرازی نیز به ترجمه آن پرداخته اند و هریک بر آن نامی نهاده اند.

اما جامع ترین پژوهش در خصوص این کتاب به دکتر سید ضیاالدین سجادی تعلق دارد. دکتر سجادی در کتاب خود به نام «قصه حی بن یقظان» که در سال ۱۳۷۴ در انتشارات سروش به چاپ رسیده است شرح مبسوطی از تاریخ نگارش و ترجمه های متعدد این کتاب و تمامی صاحبنظرانی که در ترجمه این کتاب دستی داشته اند، آورده است و از جمله از استاد ابوالقاسم سحاب به عنوان مترجم کتاب ابن طفیل از عربی به فارسی نام برده است.

استاد سحاب این کتاب را پس از ترجمه «پسر طبیعت» نام نهاده اند. نامی که به شیوایی می تواند مخاطب را به موضوع اصلی داستان هدایت کند. متن ترجمه این کتاب نیز نشان می دهد که استاد سحاب آن را برای گروه سنی کودک و نوجوان ترجمه کرده است. در واقع، کتاب «پسر طبیعت» را می توان تصویری ساده و کودکانه از داستان فلسفی و عرفانی پیچیده رساله های عربی حی بن یقظان دانست. این کتاب جزء نخستین کتاب های انتشار یافته کودک و نوجوان است که در سال ۱۳۱۹ شمسی در انتشارات معرفت و به صورت مصور با نقاشی های ساده اما زیبا به چاپ رسیده است. همچنین ترجمه استاد ابوالقاسم سحاب را می توان نخستین ترجمه فارسی این کتاب در دوره معاصر دانست.

مهدی آذریزدی، نویسنده چیره دست کودک و نوجوان، نیز داستان «بچه آدم» را در سال ۱۳۴۵ با اقتباس از داستان «حی بن یقظان» برای گروه سنی کودک و نوجوان تالیف کرده است. بازنویسی این داستان در کار زنده یاد آذر یزدی با تغییر در متن اصلی صورت گرفته و اگرچه کاری زیبا است اما متفاوت با سیر واقعی داستان ارایه شده است.

کتابی که پیش روی شما است، اگرچه روایتی ساده و روان از رساله ای پیچیده است اما فرصتی است برای اندیشیدن به سرشت و طبیعتی که آدمی از دامان آن برخاسته و در گذر آسیب های خود ساخته زندگی، آن را به فراموشی سپرده است. این کتاب نگاهی دوباره به فراموش شده هاست. به خود ، به زندگی اطراف خود، به آفرینش و آفریدگار.

*با ویرایش

همرسانی کنید:

مطالب وابسته