احمد منزوی؛ دانش و فرزانگی

مردی بزرگ از میان ما رفت و باز همان قصه تکراری: هیچ در باره او نمی دانیم! هیچ جا زندگی اش ثبت نشده است. هیچ متن به دردبخوری در باره او در دست نیست. هیچ شرح درست و مایه داری برای مخاطب عمومی وجود ندارد. در مورد استاد احمد منزوی حتی ویکی پدیا هم دست خالی است. خبرگزاری کتاب هم چیزی نمی گوید که از سر تحقیق و دقت باشد و سبک و سیاق درستی داشته باشد یا حتی نام کتابهایش را دست کم درست ثبت کرده باشد. پس باز متوسل می شویم به معدودی از اهل کتاب که او را می شناختند. و منتظر می شویم که خانه سالهای آخر عمرش که مرکز دایره المعارف بود از او خبری درست و معرفی بسزا منتشر کند. یادداشتی که در زیر می آورم شرح کتابی است به قلم علی رفیعی علامرودشتی است که از عاشقان کتاب است و محققی طراز اول اما دریغ که خود او نیز در بستر بیماری است و بعد از سکته ای که کرد نوشتن هم نمی تواند. باید برای این فکری کرد. در کشورهای راقیه کتابهای مفصل هست در باره شخصیت های معاصر و در ایران از این دست کتابها خبری نیست. دانشنامه ای که دانشوران معاصران و زنده را بدرستی معرفی کند نداریم. بنابرین وقتی هم از جهان در می گذرند منبعی دستیاب و مختصر و مفید برای شرح زندگی شان نیست. مگر صاحبدلی در روزهای بعد چیزی بنویسد و آگهی بپراکند. چرا ما اینقدر صبر می کنیم تا در باره دانشوران خود بنویسیم؟ امیدوارم مرکز این کتاب را در دسترس عموم بگذارد و بخشهایی از آن را در وبسایت اش بازنشر کند. بخش بزرگی از آنچه از میراث مکتوب خود می دانیم حاصل کار منزوی است. – م.ج

مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی

دانش و فرزانگی، سیری در زندگی و آثار استاد احمد منزوی
به قلم: علی رفیعی علامرودشتی
با ویرایش علی بهرامیان
تهران: مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۹۰، ۱۷۶ ص

«دانش و فرزانگی» بی‌هیچ گزافه، سر به سر دانش و فرزانگی است و لمحاتی از زندگی گرانمایۀ دانشی مردی نستوه که همۀ عمر پر برکت خود را عاشقانه بر سر شناسایی و معرفی و احیای میراث گرانسنگ ایرانیان و پارسی زبانان گیتی نهاد. گرچه همواره و در همه حال، در گوشه کنار کتابخانه‌های دوردست و فراموش شده، سر در نسخه‌های کهن بر جای مانده از روزگاران کهن داشت و آنها را ورق به ورق و سطر به سطر می‌کاوید تا نکته‌ای از قلم نیفتد، امّا پیوسته چشم امید بر ستیغ هدف بلند و دور دست پیش‌رو می‌افکند. استاد، که مجاهده در تحقیق و پژوهش را نیک از محضر پدر بزرگوار خویش، آقا بزرگ تهرانی، آموخته است، از آنگاه که شناسایی و معرفی آثار پارسی را پیشنهاد همّت عالی خود قرار داد، هرگز قلم از دست ننهاد و در تندباد حوادث گیتی، وظیفۀ مقدس خود را از یاد نبُرد. در نگاه او، میراث پارسی، یکی از درخشان‌ترین دستاوردهای فرهنگ و تمدّن انسانی، در طول قرون و اعصار متمادی بوده است و جهانیان می‌باید این میراث را نیک بشناسند و ارج نهند و ایرانیان، در هر عصری، حفظ و گسترش میراث بر جای مانده از نیاکان خویش را وظیفۀ همیشگی خود بدانند. زندگی او، سراسر آموزنده است و هر یک از آثار گرانقدری که با صبر و کوشش تمام پدید آورده، آکنده از نکته‌های آموختنی است. باید شکرگزار بود که ابنای روزگار ما، تا آنجا که توفیق یافته‌اند، قدرشناسی از نعمت وجود پربرکت او را وظیفۀ خود دانسته‌اند، با این همه، این قدرشناسی‌ها، همسنگ یک از هزاران رنج عظیمی که او در این راه دشوار برده است، نیست. در میان آثار پر شمار استاد احمد منزوی، فهرستوارۀ کتابهای فارسی، همچون نگینی ‌درخشان می‌تابد و همّت بلند او موجب شده است تا مأخذی چنین گرانمایه، به کتابخانۀ زبان پارسی افزوده شود. او همۀ تجربه‌های گرانقدر خود را که در مدّتی بیش از نیم قرن کسب شده است، بر سر تألیف فهرستواره نهاد و راستی که اکنون با سرافرازی تمام در کنار بزرگان و سرآمدان کتاب‌شناسی در فرهنگ اسلامی ـ ایرانی ایستاده است: سلسله‌ای که از ابن ندیم در صدها سال قبل آغاز می‌شود و در روزگار ما به بزرگانی چون آقابزرگ تهرانی و محمدتقی دانش‌پژوه و ایرج افشار می‌رسد.

برای ما در مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی مایۀ بسی مباهات است که استاد احمد منزوی، از بیست سال پیش بدین‌سو، این مرکز را خانه و کاشانۀ دلبستۀ خویش دانسته و آنچه را که برای ثبت و ضبط میراث زبان فارسی از سالیان دور در نیّت داشته، از طریق این مرکز پی‌گرفته است. بدین مناسبت، بر آن شدیم تا به میمنت بیست سال همکاری، اثری خاص مشتمل بر نکته‌هایی از زندگی استاد و فهرستی از آثار او به دست دهیم. بی‌گمان شرح زندگی استاد و تجربه‌های شنیدنی و آموختنی او، مجالی بیش از این می‌طلبد، اما امید است که این مختصر خود گامی دیگر، در شناخت بیشتر زندگی و آثار علمی استاد احمد منزوی باشد و تا حدی حکایت از تفصیل کند. بر خود فرض می‌دانیم که از کوشش دوست دانشمند بزرگوار آقای علی رفیعی در تدارک شرح احوال و آثار استاد منزوی سپاسگزاری کنیم و امیدواریم خداوند منّان، جامۀ سلامت و عزّت مستدام بر قامت او بپوشاند.

—————————
عکس استاد احمد منزوی را در ۳۸ سالگی (نفر اول از راست) در کنار برادران فاضل اش و پدر بزرگوارش آقابزرگ تهرانی نشان می دهد.