راهنمای کتاب

Search
Close this search box.

امید در ناامیدی؛ شاعران در دوره استالین

صالح تسبیحی

شعر شوینده‌ی واژه‌هاست وشاعران کاشفانِ لحظات نابِ پنهان‌اند. و در افق، میان خونابِ غروبِ شهری که همه، مشغول دریدن هم برای بقا هستند، شاعر، به سادگی گوشه ای ایستاده و “سرهای بریده‌ی سرگردان” می‌بیند در آن دور دست‌ها. توهم جمعی، احساسِ پوشالی پیشرفت، شبح شکوهمند اما خیالیِ آزادی، ارعابِ مداوم حکومتی، چرب کردنِ نویسندگانِ توجیه کننده‌ی قدرت، گذاشتنِ تفنگ بر شقیقه‌های نحیفِ شاعر و به زور هل دادنش به چاه “تعهد اجتماعی”، زور آوردن برای مشارکت در حرکات جمعی به چوبِ “انفعال”، به برچسب “بی عملی” خفه کردن، شعریتِ روح جهان را نابود می‌کند و مردم را انگار خیالی نیست. و اگر هم بهار می‌آید، سوز زمستان را با خود کشیده و سرها در گریبان است.
سرنوشت غمبار “اوسیپ ماندلشتام” که به تفصیل، دقیق، و با دید باریک بین همسر فرهیخته‌اش “نادژدا ماندلشتام” نوشته شده است نشان می‌دهد که جامعه‌ی خشونت زده، وقتی روح و پیکره‌ی شاعران خود را در می‌نوردد و میان هیاهوی ولع انگیز سیاست و اقتصاد لگدمال می‌کند، از درختِ شاعر تنها نهالی می‌ماند سوخته. “نادژدا” به روسی یعنی امید. کتابِ “امید علیه امید” بار دیگر یاداوری می‌کند، آنچه در حکومت وحشت استالین بر “ماندلشتام”، “میرهولد”، “ایزاک بابل”، “آخماتوا” و صدها نویسنده و شاعر دیگر گذشت مُشتی است نمونه‌ی خروار. نشانِ غلبه‌ی ستمکارانه‌ی بتن و آسفالت بر کلمات. و نشان می‌دهد شاعر بر خلاف روشنفکران دیگر، روان ستیهنده و استواری ندارد که به توقع مردمانِ بت ساز و قهرمان پرداز، لبیک گوید و قهرمان شود. کار شعر قهرمان پروری نیست. اما جهان ما جهان فقدان‌هاست. نداشتن‌ها. و این حجم خالی از نبود شعر است و مرگ شاعران.
ماندلشتام در زمستان سیبری به نفس نفس افتاد و دست‌ها و گلویش خشکید. و هر کس که روح شاعرانه در خود داشته باشد، اکنون این فقدان را در عمق وجود خود حس می‌کند. آنچه مانده بازخوانی ست. خواندن قندیل‌ها. از ورای استپ‌های منجمد وارونژ و کولیما، بلورهای کلماتش پرتاب می شوندو می‌رسند به تو:
پشته ای از سرهای انسانی سرگردان‌اند در آن دوردست‌ها
من گم شده‌ام در میان آن‌ها
هیچ کس نمی‌بیندم
اما بعدها
در کتاب‌ها
به من مهر خواهند ورزید
و در بازهای کودکانه بر خواهم خواست
از خواب مرگ
تا بگویم خورشید چه تابناک می‌درخشد
———————
*عنوان این مطلب بعد از انتشار با تذکر یکی از مخاطبان راهک تغییر یافت. امید علیه امید ترجمه تحت اللفظی است (Hope Against Hope) و منظور از آن امید در عین ناامیدی است. مشخصات و عنوان اصلی کتاب را در آمازون می یابید. – راهک
همرسانی کنید:

مطالب وابسته