امبرتو اکو در ویژه نامه بخارا؛ خارپشت نه، روباه!

درگذشت امبرتو اکو توجه مخاطب فارسی زبان را به منابعی جلب می کند که در باره او به فارسی موجود است. یکی از این منابع ویژه نامه مجله بخارا برای اکو است که گزارشی از رونمایی آن را در زیر می خوانید. این گزارش بتازگی در سایت مجله بخارا بازنشر شده است ولی مربوط است به یک دهه پیشتر. – راهک

مجله بخارا

به مناسبت انتشار ویژه‏ نامه بخارا درباره اومبرتو اکو نویسنده معاصر ایتالیایى (تابستان ۱۳۸۵) مراسمى با حضور گروه قابل توجهى از نویسندگان، مترجمان، سردبیران نشریات فرهنگى و هنرى و دانشجویان زبان و ادبیات ایتالیا در خانه هنرمندان برگزار شد.

على دهباشى
قصه ویژه ‏نامه ‏هاى ما خودش داستانى شده است که اشاره ‏ای مختصر مى‏ کنم و به موضوع نشست خودمان اومبرتو اکو مى‏ پردازم. در طول ده شماره که سردبیر سمرقند بودم بناى این ویژه‏ نامه‏ ها را به همراه دوستان و همکاران ارجمند در زبانهاى آلمانى، فرانسه، انگلیسى و ایتالیایى پایه‏گذارى و در هر شماره ویراستارى مهمان در زبان شخصیت ادبى مورد بحث انتخاب کردم که هم اکنون در این جلسه مى‏ بینم که حضور دارند. حاصل آن دوره شماره‏ هایى شد در معرفى و بررسى آثار ویرجینیا وولف، مارسل پروست، توماس مان، ساموئل بکت، ولادیمیر ناباکوف، لوئیجى پیراندلو، هرمان هسه، آنا آخماتووا و سروانتس.

براى اولین بار است که یک نشریه ادبى مجموعه‏ اى براى یک نویسنده فعال معاصر در سطح جهان به زبان فارسى منتشر مى‏ کند. البته پیش از این ما شماره‏ایى را هم به گونتر گراس اختصاص داده بودیم. و این گامى است شوق‏ انگیز که نشان مى ‏دهد ما نگاه جهانى به ادبیات داریم و این کوشش مجله بخارا موفقیت و هشیارى ادبیات فارسى است که ما گوشه ‏اى کوچک از آن را گرفته ‏ایم.

دهباشى سپس گفت: در جهانى پیچیده و پرتلاطم که شاید بتوان گفت در رودخانه آن حتى نمى‏توان یک بار هم شنا کرد. در چنین عصرى که نگاه به جهان دائماً دستخوش تغییر است و از ساختارى واحد پیروى نمى‏ کند. در چنین زمانه‏ایى نویسنده ه‏ایى با آثار متفاوت ظهور مى ‏کند. اومبرتو اکو بدون تردید از نوابع روزگار ماست که دست به هر کارى زده شاهکار آفریده است  در اوج نقد مسائل نشانه‏ شناسى و فلسفه که بسیار بحث ‏انگیز هم هست. نثر طنزآمیز او به هفده زبان ترجمه مى‏ شود و عجیب است که خوانندگان آثار او طیف‏هاى گوناگون فرهنگى و اقشار روشنفکرى را در بر مى ‏گیرد.

در طى ۵۵۰ صفحه ویژه‏ نامه بخارا تلاش کردیم که تمامى جنبه‏ هاى نویسندگى اکو را در رمان‏ نویسى، فلسفه، نشانه ‏شناسى، زبان‏شناسى و طنز در طى مقالاتى که به لطف همکاران ترجمه و تالیف شده است بشناسانیم.

روبرتو توسکانو سفیر ایتالیا
باعث بسى خوشحالى است که امشب در خدمت شما هستیم. مسلماً سخن از اداى احترام به یکى از بزرگان عرصه‏ ى ادبیات ایتالیاست ولى در مجموع خودش اداى احترام به فرهنگ ایتالیاست.

در طى چند روز اخیر ایتالیایى‏ هاى ساکن ایران یک بار دیگر شاهد این نوع گرایش و دوستى و شیفتگى موجود میان ایرانیان در رابطه با ایتالیایى‏ها بودند. که منظورم اشاره ‏اى است به وقایع جام جهانى است و پیروزى ایتالیا در این جام که واقعاً توام شد با اشتیاق و دوستى و مهربانى ایرانى‏ها در قبال ما. ولى امشب جاى بسى مباهات است که شاهد حضور گسترده کسانى هستیم که مشوقین کارهاى فرهنگى ایران و ایتالیا هستند. که در واقع اگر اصطلاح فوتبالى به کار ببریم  نوک حمله ‏ى کارهاى فرهنگى را حمایت مى‏ کند.

شکى ندارم که همگى شما با اشتیاق خریدار مجله اخیر بخارا درباره اومبرتو اکو خواهید بود ولیکن مى‏ خواهم اشاره‏ اى اجمالى به مقدمه ‏ى این شماره بخارا داشته باشم که محتوى پیام من است.

اگر کسى بگوید که تصویر روشنفکر دیگر دوره‏ اش به سر آمده و جاى آن را چهره‏ ى دانشگاهیان وزین و برنامه گردانان سطحى گرفته است، وجود امبرتو اکو براى انکار این ادعا کفایت مى‏ کند. توصیف اکو امرى است محال. نمى‏ توان او را تنها به یک حوزه‏ اندیشه محدود کرد. دقیقاً به همین دلیل او را مى‏ توان روشنفکرى در سطح بسیار عالى نامید. یک روشنفکر که در اصطلاح آلمانى «اور» به کار مى‏رود و مفهوم آن ریشه‏ اى است. روشنفکرى ریشه ‏اى به معناى واقعى کلمه. چنان که بخواهیم تعبیر کنیم و به زبان آلمانى به کار ببریم.

اومبرتو اکو همچون روباهى که ایزایا برلین از آن مى‏ گوید، یک نفس مى‏ دود، بى ‏آنکه دم به تله بدهد. از رمان به مقاله، از مضامین روز به مباحث دقیق‏تر فقه اللغه.

برایمان از چگونه پایان نامه نوشتن مى ‏گوید، ما را به صومعه ‏ای قرون وسطایى با همه ‏ى اسرارش مى‏ برد و چنان پیچیده‏ ترین رموز را برایمان مى ‏گشاید که در نظرمان از پُر فروش‏ترین کتاب‏هاى معاصر نیز جالب‏تر جلوه مى‏ کند. در بین گونه‏ هاى ادبى حرکت افقى مى‏ کند و در میان دوره‏ هاى تاریخى حرکت عمودى.

در عین جدى بودن، سبکى و طنازى از خود بروز مى‏ دهد. دغدغه‏ ى اخلاق را دارد اما هرگز زیبایى‏ شناسى را فداى آن نمى‏ کند و برعکس. یک ایتالیایى به تمام معناست. اما جهانى بودن را فراموش نمى‏ کند.

اکو مسلماً بسیار مشتاقانه به زبان مى ‏نگرد و به آن مى‏ پردازد. اکو یک نکته را لحاظ کرده که در طى دوران اخیر در مطبوعات، در زبان ادبى که به کار گرفته شده بسیار نقاط تضادگونه ‏اى بروز کرده‏ اند. در برابر آنها پرسشى را مطرح مى ‏کند و در جستجوى ارایه ‏ى پاسخى در برابر آنها بر مى‏ آید.

تصور بر این است، اکو مى‏ نویسد که در جهان پیرامون ما تلاش‏هاى گسترده‏ اى به عمل آمده تا از طریق ارایه‏ ى ایدئولوژى‏هاى نوین پاسخى پیدا کنند براى فائق آمدن بر تضادهاى موجود در عالم پیرامونى. ولیکن در عین حال مشاهده مى‏ کنیم که این تضادهایى که براى چیره شدن بر آنها تلاش مى‏ شود، بر تلاشهاى افراد فائق آمده ‏اند. یک نمونه ‏ى آن را الان مى‏ گویم. در واقع جهان مجازى را تصویر مى‏ کند که به آن مى ‏پردازم. یک نمونه بمب‏هاى هوشمند. چرا بمب‏هاى هوشمند؟ چون بمب خود در طبیعت‏ اش یک ساخته ناآگاه و احمقى است و شعورى ندارد باید هر جا مى ‏افتد، تخریب کند. حال اگر هوشمند باشد چه اثرى مى ‏گذارد؟ باز هم همان مى‏ شود ولى به چه صورتى؟ این موضوع مقاله ‏اى است که به دستم  رسیده بود. ساده نگاشته شده ولى پر از مفاهیم عمیق است. چیزى که خود اکو هست.

پس از سخنرانى دکتر توسکانو پیام اومبرتو اکو به مجله بخارا توسط دکتر آنتونیا شرکاء به ایتالیایى و فارسى قرائت شد.

بخش پایانى مراسم با حضور ناهید طباطبایى، مهرنوش بهبودى و شیدا دیانى برگزار شد که سه متن از آثار اکو با عنوانهاى «چطور مى‏ توان در پاسخ از به کار بردن “حتماً” پرهیز کرد؟»، «چگونه از موبایل استفاده نکنیم؟» و «متأسفیم که نمى‏ توانیم اثر شما را چاپ کنیم!» خوانده شد که مورد توجه حضار قرار گرفت.

———————-
*مقالات ویژه نامه امبرتو اکو را می توانید از نورمگز بخوانید و اگر عضو هستید دریافت کنید: بخارا، تابستان ۱۳۸۵، شماره ۵۲