فرهاد قلی‌زاده
مجله روشن، دوهفته نامه نقد و بررسی کتاب،
شماره۳، نیمه اول اردیبهشت
اواخر بهار سال هشتادویک نام فیلمی بسیار شنیده می‌شد و فروشش هم از مرز چهارصدمیلیون تومان گذشته بود. اما نه تنها هیچ ستاره‌ای در آن حضور نداشت، بلکه بازیگر نقش اولش برای اولین بار در یک فیلم حضور پیدا کرده بود. بازی باورپذیر او در کنار موضوع فیلمنامۀ جذاب توانسته بود فیلم «من ترانه پانزده سال دارم» را در کنار رقبایی همچون مزاحم، شام آخر و مانی و ندا به موفقیت برساند. موفقیتی که تازه شروع راه ترانه علیدوستی بود.
او که اکنون سی‌وسه ساله است، بیش از نیمی از زندگی‌اش را به کار بازیگری مشغول بوده و مسیر کاری‌اش را طوری هدایت کرده که در کارنامه‌اش همکاری با کارگردانان طراز اولی همچون عباس کیارستمی، اصغر فرهادی، رسول صدرعاملی و مانی حقیقی به چشم می‌خورد.
علیدوستی به واسطۀ بازی در فیلم فروشنده، توانست در جشنوارۀ کن سال ۲۰۱۶ در فرانسه حضور پیدا کند و با وجود آنکه جایزه‌ای نصیب خودش نشد اما شاهد گرفتن نخل طلای شهاب حسینی به عنوان بهترین بازیگر مرد و نخل طلای اصغر فرهادی برای بهترین فیلمنامه شد.
او طی سال‌ها فعالیتش نشان داده که قله‌های بلندی را برای صعود در نظر گرفته است اما آنچه او را در میان بازیگران هم‌سن‌وسالش متمایز می‌کند سرک کشیدنش به دیگر عرصه‌های هنر است. علیدوستی که خود از مادری هنرمند و پدری فوتبالیست متولد شده، بارها در تئاترهای متفاوت بازی کرده، نمایشنامه‌خوانی کرده، حتی پیش از آنکه بازیگری را شروع کند به کلاس‌های فیلمنامه‌نویسی رفته است و نامش را در برخی فیلم‌ها به عنوان سرمایه‌گذار نیز می‌توان مشاهده کرد.
بسیاری از منتقدین علیدوستی را یک بازیگر باهوش می‌دانند، اما سابقۀ فعالیت‌های او نشان داده که این تعریف همۀ چیزی نیست که او می‌خواهد. کافی است شبکه‌های اجتماعی‌اش را از نظر بگذرانید تا با دغدغه‌های او که فراتر از بازیگری است، آشنا شوید. اظهارنظرهای جسورانۀ او دربارۀ موضوعات مختلفی از جمله حقوق زنان، انتخابات ریاست جمهوری و مجلس و… بارها صدای اعتراض‌ها به او را بلند کرده است. در تازه‌ترین مورد هم خالکوبی روی دستش که نشانۀ جنبش فمنیسم است، جنجال‌آفرین شد.
این بازیگر توانا که جزوی از تیم تقریبا همیشگی اصغر فرهادی محسوب می‌شود، تا به حال دو کتاب هم ترجمه کرده و دیگر می‌توان او را مترجم نیز شناخت. علیدوستی می‌گوید که مانی حقیقی به همراه اصغر فرهادی تصمیم داشتند از روی یکی از داستان کوتاه‌های آلیس مونرو فیلمنامۀ فیلم کنعان را بنویسند و حقیقی به دلیل مشغله‌های زیادش از علیدوستی می‌خواهد داستان را ترجمه کند. پس از آنکه کار ترجمه به اتمام می‌رسد، حقیقی به او پیشنهاد می‌دهد کار ترجمۀ داستان‌های مونرو را ادامه دهد. او طی بازی در این فیلم مجموعه داستانی از مونرو انتخاب می‌کند و کار ترجمه را آغاز می‌کند. سرانجام سال ۹۰ این مجموعه داستان در نشر مرکز منتشر شد و ترجمۀ خانم بازیگر در نوزدهمین دورۀ کتاب سال در بخش ادبیات زبان‌های دیگر مورد تقدیر قرار گرفت. استقبال از کتاب به اندازه‌ای بود که چاپ اولش پس از دو ماه تمام شد و حالا پس از گذشت پنج سال رویای مادرم به چاپ هشتم رسیده است.
چهار سال پس از انتشار نخستین ترجمه، انتخاب بعدی علیدوستی کاملا متفاوت بود. نیکول کراوس، نویسنده‌ای آمریکایی است که به خاطر سه رمانش به نام‌های «مرد درون اتاق قدم می‌زند»، «تاریخ عشق» و «خانۀ بزرگ» شهرت پیدا کرد و نامش به فهرست بیست نویسندۀ برتر زیر چهل سال نیویورکر راه پیدا کرد. او که از سال‌های نوجوانی‌اش به نویسندگی مشغول بوده، در سال ۲۰۰۲ اولین رمانش یعنی مرد درون اتاق قدم می‌زند را منتشر کرد که دربارۀ حافظه و تنهایی است. رمان هیاهو آفرید و نام کراوس را در محافل ادبی مطرح کرد.
دومین کتاب او که با فاصلۀ زمانی دو سال منتشر شد دربارۀ بازماندۀ هشتاد سالۀ هولوکاست، پیرمرد نویسنده‌ای ناکام به نام «لئو گورسکی» است که با وجود عمر نسبتا طولانی‌اش باز هم دوست دارد بیشتر زندگی کند. شصت سال پیش او کار مهمی انجام داد: کتابی نوشت که زندگی‌های بسیاری را تغییر داده است. آلما که نامش از روی یکی از شخصیت‌های کتاب گورسکی گرفته شده، یکی از آنهاست.
علیدوستی دومین ترجمه‌اش را هم دوباره به نشر مرکز سپرد و علیرغم اینکه نیکول کراوس در ایران نامی شناخته‌شده نیست، تاریخ عشق تا کنون در بازار نشر موفق بوده است. هم‌اکنون او سرگرم ترجمۀ سومین رمان کراوس است.
کیفیت ترجمۀ این بازیگر همواره واکنش‌هایی ضدونقیض داشته است. برخی از مترجمان و فعالان عرصۀ ادبیات اعتقاد دارند که تنها دلیل پرفروش‌شدن دو کتاب علیدوستی، نام و شهرتش به عنوان بازیگر است اما در طرف مقابل کسانی نیز ترجمۀ او را دقیق و موشکافانه ارزیابی می‌کنند.
اما آنچه در این میان آشکار است بهبود کیفیت ترجمۀ او در بازۀ زمانی دو ترجمه اوست. روانی و خوش‌خوانی ترجمۀ علیدوستی در دومین اثر به مراتب بهتر از نخستین کتاب او است و همانطور که پیش‌بینی می‌شود در آینده می‌توان شاهد ترجمه‌های مرغوب‌تری از او بود چرا که به گفتۀ خودش حرفۀ ترجمه برای او جدی است.
———————–
*با ویرایش. روشن به مدیریت مجید منتظرمهدی و سردبیری فرحناز دهقی منتشر می شود. نسخه پی.دی.اف مجله روشن را از اینجا دریافت کنید.
