بیستمین نشست خانه نقد کتاب موسسه خانه کتاب به «آسیب‌شناسی زبان نقد» اختصاص داشت. در این نشست که عصر چهارشنبه ۲۶ آذرماه در سرای اهل قلم برگزار شد، حبیب‌الله اسماعیلی پژوهشگر تاریخ و سردبیر فصلنامه تخصصی «نقد کتاب تاریخ»، علی بهرامیان عضو هیات علمی دایره‌المعارف بزرگ اسلامی و پژوهشگر تاریخ صدر اسلام، و جمشید کیانفر رئیس مرکز نقد مؤسسه خانه کتاب سخنرانی کردند.
اسماعیلی در ابتدای این نشست با طرح این سوال که چرا نقد علمی در کشور نهادینه نشده است گفت: در سنت قدما و در عصر حاضر نقد مطرح بوده اما این مساله به مسائل شخصی تعبیر شده است و کار به جایی رسیده که در این حوزه افراد کم مایه، خود را مطرح کرده‌اند.
«آن‌چه امکان شکل‌گیری نقد را تاکنون فراهم نکرده، نرسیدن به زبان نقد بوده است. من زبان نقد را از جنس ادب نقد می‌دانم و این حاصل تجربیاتم در طول سال‌ها بوده که سعی کردم آنها را به زبان علمی نزدیک کنم.»
او به تعدادی از اصول نقدنویسی اشاره کرد و گفت: نقد باید به همراه استدلال ارائه شود و به دور از تحقیر و توهین باشد. در نقد نباید دیگران کوچک شمرده شوند و از خشونت باید دوری جست. نقاد هنگام نقد نباید پشت نام مستعار خود پنهان شود.
«نقادی در شکل درست زمانی خواهد بود که تابع ادب علمی باشد. زبان علمی نقد، زبان روان، آراسته، غیر نمادین و بی‌پیرایه است که اگر ما در حوزه نقد به این زبان برسیم، احتمال نقد شخصی در آن کم می‌شود.»
نقد نمی کنیم، جدل می کنیم
علی بهرامیان به پیشنیه طولانی نقد اشاره کرد. «جریان نقد یکی از همزادهای فرهنگ و تاریخ اسلامی است. نقد در پدیده‌های اسلامی و ایرانی از ابتدا وجود داشته و این شامل نقد ادبی می‌شد، به نحوی که نقادی تبدیل به گونه‌ای ادبی در این فرهنگ شده است. به‌تدریج به نقد در تاریخ ادبیات اسلامی “ادب النقد” (یا فرهنگ نقد) اطلاق شد. ادب در تاریخ اسلامی نه به معنای ادبیات و زبان بلکه به معنی فرهنگ معنی می‌شده است. نقد دارای تاریخی در فرهنگ اسلامی است و برای خود جریان مفصلی محسوب می‌شود به طوری که در آثار قدما، انواع و اقسام نقدهایی که به یکدیگر وارد می‌کردند، دیده می‌شود.»
به نظر بهرامیان، «در فرهنگ اسلامی پدیده دیگری در کنار نقد به نام جَدَل قرار گرفته است. در نقد سعی می‌شود سره از ناسره تشخیص داده شود اما هدف در جَدَل پشت دیگران را به زمین رساندن است. در جامعه امروز ما نقد جای خود را به جدل داده است.»
بهرامیان گفت: «یکی از علل آسیب رسیدن به نقد خالی بودن جای نشریات تخصصی در این زمینه است. معتقدم این آسیب‌شناسی به شخصی دیدن در نقد مربوط می‌شود. ما (گاه) برای اینکه بخواهیم افراد را از جایگاهشان به پایین تنزل دهیم، دست به نقد آنان می‌زنیم.»
اسماعیلی سردبیر فصلنامه «نقد کتاب تاریخ» هم به کمبود دیگری اشاره کرد: یکی از مشکلات جامعه ما نداشتن انجمن حرفه‌ای در زمینه نقد است. به نظر او، یکی از دلایلی که عرصه نقد را به عرصه کم‌مایه‌ای در کشور تبدیل کرده، «متون نقد گزنده است که این ما را به سمت بازی‌های شخصی سوق می‌دهد».
ردیه نویسی نقد نیست
کیانفر هم که در این نشست حضور داشت در سخنان کوتاهی گفت: بسیاری از فلاسفه معتقدند اخلاق نقد دارای اهمیت اما گروهی هم اعتقاد دارند ادب نقد مهم‌تر است. گروه سومی هم هستند که می‌گویند اخلاق نقد به جای خود، اما ادب نقد مکمل اخلاق نقد است. ما اگر زبان نقد را بشناسیم، اخلاق و ادب نقد را هم درنظر می‌گیریم.
کیانفر که رئیس مرکز نقد در خانه کتاب است «ردیه‌نویسی» را نقد قلمداد نمی کند: ردیه‌نویسی در حوزه نقد قرار نمی‌گیرد زیرا نقد هرگز تخریب نمی‌کند بلکه نقد سازنده و راهگشاست اما ردیه‌نویسی به دنبال تخریب کردن و از بین بردن یک تفکر است.
برگرفته از خانه نقد کتاب، با تلخیص و ویرایش
