امیر نیک زاد
روزنامه آمریکایی واشنگتن پست در گزارشی که در این روزهای آخر سال ۲۰۱۴ منتشر کرده سال ۲۰۱۴ را برای کتاب‌دوست‌ها «سال خوب» توصیف کرده است، و این در این عصر اینترنت که جماعت کتاب‌خوان را هر روز بیشتر از پیش به خود جلب می‌کند کم‌ادعایی نیست.
نگاهی گذرا به آمار و ارقام از چاپ کتاب‌ها و تیراژ آنها نشان می‌دهد که ادعای روزنامه واشینگتن پست، دست‌کم برای انگلیسی‌زبان‌ها، بیراه هم نیست.
در فوریه سال ۲۰۱۴، رمان اروتیک خانم ای. ال. جیمز با عنوان «پنجاه سایه خاکستری» رکورد صد میلیون نسخه فروش در سراسر جهان را ثبت کرد و، گرچه این کتاب همواره مورد تحقیر خوانندگان و منتقدان کتاب‌های اصطلاحا جدی بوده، ثبت این رکورد دست‌اندرکاران نشر و کتاب را امیدوار کرد که کتاب هم‌چنان نفس می‌کشد.
از طرف دیگر انتشارات عظیم رندم‌هاوس در ماه اکتبر گذشته با یک نویسنده آمریکایی ۲۵ ساله که تاکنون فقط یک کتاب چاپ کرده است قراردادی به ارزش دو میلیون دلار بست برای سه کتاب که اولین‌شان «دخترها» نام خواهد داشت.
در همین سال یک کتاب که هیچ‌کس فکرش را هم نمی‌کرد به فهرست پرفروش‌ترین کتاب‌های سال راه یافت: کتابی از یک نویسنده و فیلسوف فرانسوی، درباره اقتصاد و سرمایه‌داری و نابرابری در جامعه امروزی.
کتاب حدودا ۷۰۰ صفحه‌ای توماس پیکه‌تی با عنوان «سرمایه در قرن بیست و یکم» با موضوع تاریخ اقتصاد در آمریکا به فهرست پرفروش‌ترین‌ها راه یافت و همه را شگفت‌زده کرد. اما کتاب این نویسنده فرانسوی که به «راک‌استار اقتصاددان‌ها» معروف شده فقط در آمریکا پرفروش نشده است. آن طور که روزنامه بریتانیایی گاردین می‌گوید، کتاب آقای پیکه‌تی به بیش از ۵۰ زبان ترجمه شده است. روزنامه فایننشال تایمز هم در دسته تجارت و اقتصاد این کتاب را به عنوان «کتاب سال» خود انتخاب کرد.
دعوای فروشنده اینترنتی با ناشر چاپی
اما ماجرایی که باعث شد سال ۲۰۱۴ برای صنعت نشر و چاپ کتاب در عرصه بین‌المللی سالی مهم و شاید «سالی خوب» از آب دربیاید دعوای غول فروش اینترنتی یعنی آمازون با انتشارات هچت بود که در نهایت در ماه نوامبر گذشته ختم به خیر شد.
جف بزوس، بنیان‌گذار و صاحب کمپانی عظیم آمازون، که سوگند خورده است روزی بیاید که او از شیر مرغ تا جان آدمیزاد را در وب‌سایتش بفروشد بدون مشورت ناشر کتاب‌های چاپی را با تخفیف‌های زیاد به فروش رساند. اما وقتی گروه انتشاراتی هچت که حاضر نبود کنترل قیمت کتاب‌هایش را به آمازون بدهد به این اقدام اعتراض کرد، آمازون قلدرمآبانه سعی کرد در کار فروش کتاب‌های این ناشر سنگ بیندازد و کار را به جایی رساند که بعضی از کتاب‌های هچت یک ماه طول می‌کشید تا به دست مشتری‌ها برسد.
بالاخره کار آن قدر بالا گرفت که خود نویسنده‌ها وارد کارزار شدند: دست‌کم هزار نویسنده از جمله سلمان رشدی، استیون کینگ، و دانا تارت به آمازون اعتراض کردند و حتی تا آنجا پیش رفتند که یک تمام‌صفحه از روزنامه نیویورک تایمز را خریدند و نامه اعتراضی خود را در آن چاپ کردند.
درنهایت در ماه نوامبر گذشته آمازون با هچت کنار آمد و این دو توافق‌نامه‌ای مفصل نوشتند که ظاهرا توافق نویسنده‌ها را هم در پی داشت، گرچه برخی از تحلیل‌گران معتقدند با توجه به این که ۵۰ درصد از بازار کتاب در آمریکا در دست آمازون است، این قضیه سر دراز خواهد داشت.
جوایز ادبی: از بوکر تا نوبل
در سال ۲۰۱۴، جوایز ادبی دنیای انگلیسی‌زبان هم به قوت خود باقی بود و فرایند انتخاب برندگان این جوایز تا لحظه انتخاب آنها بر تیراژ کتاب‌ها افزود.
این نخستین سالی بود که جایزه ادبی معتبر بوکر در بریتانیا درهای خود را به روی تمام انگلیسی‌زبان‌ها از جمله نویسندگان آمریکایی باز کرد. اول چهار آمریکایی در فهرست اولیه نامزدها و سپس دو آمریکایی در فهرست نامزدهای اصلی قرار گرفتند: جاشوآ فریس و کارن جوی فاولر.
سرآخر اما برخلاف انتظار همه یک استرالیایی یعنی ریچارد فلاناگان با رمان «جاده باریک به عمق شمال» جایزه بوکر و جایزه نقدی آن،۵۰ هزار پوند، را از آن خود کرد.
پیشتر در ماه مارس، چیماماندا انگوزی آدیچیه، نویسنده نیجریه‌ای، جایزه انجمن ملی منتقدان کتاب آمریکا را برای رمان «آمریکانا» گرفته بود و یک ماه بعد یعنی در ماه آوریل یک خانم نویسنده دیگر به نام دانا تارت با رمان «سهره» جایزه معتبر پولیتزر را از آن خود کرد.
اما طبیعتا مهم‌ترین و معتبرترین جایزه نوبل ادبیات بود که این بار به یک نویسنده فرانسوی رسید: به پاتریک مودیانو که حتی پتر انگلوند، دبیر دائمی آکادمی سوئد، در مصاحبه خود پس از اعلام نام او اذعان کرد که آقای مودیانو به‌رغم معروفیت در فرانسه، در کشورهای دیگر چندان محبوبیتی ندارد.
به این ترتیب امسال نیز دو نویسنده معروف یعنی فیلیپ راث و هاروکی موراکامی، یکی آمریکایی و دیگری مقیم آمریکا، از این معتبرترین جایزه ادبی دنیا بهره‌ای نبردند.
درگذشتگان
اما سال ۲۰۱۴ را بدون یاد کردن از درگذشتگان آن نمی‌توان به پایان برد. امسال هم همچون سال‌های پیش پایان کار شخصیت‌های مهمی را رقم زد، از جمله در عرصه ادبیات که شاهد مرگ دو برنده نوبل بود.
نادین گوردیمر از آفریقای جنوبی در ۹۰ سالگی از دنیا رفت و گابریل گارسیا مارکز، خالق صد سال تنهایی و عشق سال‌های وبا، در ۸۷ سالگی.
