کتاب‌فروشی‌های اطراف میدان انقلاب، هنوز هم بهترین جا برای خریدن کتاب، گشت‌وگذار میان کتاب‌فروشی‌ها، تورق کتابها و باخبر شدن از تازه‌های نشر است. فضایی که اگر روزگاری پاتوقی برای اهل اندیشه و فرهنگ بود، حالا سال‌به‌سال و ماه‌به‌ماه مهجورتر می‌شود. دهه اخیر از نظر ناشران و گردانندگان بازار کتاب، دهه بدی بوده، تیراژ کتاب به کمترین میزان خود در سال‌های پس از انقلاب رسیده است. یک‌سال پس از انقلاب به صورت متوسط تیراژ کتاب ۱۱ هزار نسخه کتاب بود که در سال ۹۲ این تیراژ به‌طور متوسط به دو هزار رسید. در عین حال تنوع کتابها بیشتر شده است. معاون پژوهشی موسسه خانه کتاب می‌گوید تنوع کتابها سبب پایین آمدن تیراژ شده است. عنوان کتابها در ۷ ماه اول سال ۹۳، ۱۳ درصد زیاد شده است.
با این وجود ناشران معتقدند سِیر نزولی تیراژ کتاب ناامیدکننده است. علیرضا رییس دانایی، مدیر نشر نگاه، می گوید ۱۵ سال پیش کتاب “در آستانه” شاملو را در ۵۰ هزار نسخه منتشر کردیم و یک‌هفته‌ای به فروش رفت. اما حالا انبارها پر از کتاب‌های فروخته نشده است. «فروردین ۸۹ در نشر نگاه ۴۰ هزار کتاب فروختیم. سال بعد اما در همان موقع ۳۰ هزار نسخه و امسال تنها ۱۲ هزار نسخه کتاب فروختیم.»
پروین صدقیان، مدیر نشر گل‌آذین، نیز درباره وضعیت بازار نشر می‌گوید: «مردم علاقه‌ای به دانستن ندارند و همین تیراژ کتاب را پایین می‌آورد. البته گاهی دیده می‌شود کتاب‌هایی معروف می‌شوند و تیراژشان خیلی بالا می‌رود، که این نشان‌دهنده میزان مطالعه و بازار واقعی نیست.» صدقیان معتقد است: «نسل جدید دانسته‌هایش را در اینترنت پیدا می‌کند و احساس می‌کند نیازی به کتاب ندارد، در حالی که آن دانسته‌ها اطلاعات عمومی هستند و نه فرهنگ. با این وجود اما نباید نگران تیراژ کتاب بود، چرا که خوانندگان واقعی همچنان کتاب می‌خوانند.»
عباس حق‌روستا، از موسسه پخش سرزمین، می گوید: «پایین آمدن تیراژ کتاب در وهله نخست به پائین‌آمدن مطالعه مرتبط است. افراد به دنبال چیزهایی هستند که آنی باشد و به یک نیاز آنی آن‌ها پاسخ دهد. جز کتاب‌های کاربردی‌ای مانند آشپزی، یوگا و… خرید کتاب‌هایی که به افزایش دانش مردم کمک می‌کند، بسیار کم شده است. پیش از استفاده مردم از تکنولوژی‌ها و اینترنت، خصوصا در زمستان، بازار کتاب خوب بود. به این دلیل که روز‌ها کوتاه بود و مردم پس از انجام کارهای روزمره‌اشان، شب‌ها در منزل کتاب می‌خواندند. اما همین کار امروزه تبدیل به تماشای ماهواره، فیس‌بوک و سایر شبکه‌های مجازی شده است.»
هرچند که ناشران و بسیاری از اقشار نگران تیراژ کتاب و نسبت به آینده کتاب نا امید هستند، اما برخی معتقدند کتاب‌خوانی در ایران چندان کاهش نیافته بلکه وضعیت آن با تغییر سبک زندگی افراد تغییرات زیادی کرده است. مصطفی قوانلو قاجار، مدیر صفحه مجازی کتابدونی در شبکه اینستاگرام، که تا کنون فعالیت‌های زیادی در حوزه کتاب و کتاب‌خوانی داشته معتقد است: «هرچند گفته می‌شود تیراژ کتاب پایین آمده و ما به نسبت کشورهای توسعه‌یافته تیراژ بسیار پایینی داریم اما این را نیز نباید از نظر دور داشت که تنوع در کتاب بسیار بالا رفته که منجر به رقابت میان کتابها شده و قائدتا این رقابت تیراژ کتاب را کاهش خواهد داد. ما نباید قضاوتمان درباره میزان کتاب‌خوانی مردم را بر میزان تیراژ بنا کنیم. چرا که آمار دقیقی از میزان مطالعه مردم نداریم و هیچ پژوهشی در این‌باره انجام نشده که قضاوت ما در این‌باره قضاوتی صحیح باشد.»
در عین حال، به نظر قوانلو قاجار ناشران نتوانسته‌اند تنوع زیاد کتاب را به سمت کیفیت ببرند و بلکه برعکس این تنوع منجر به کم کیفیتی کتابها شده است. خانم مهشید میرمعزی، مترجم، هم به این امر اشاره می کند که چرا باید ناشران به سراغ چاپ کتاب‌هایی بروند که ترجمه خوب آن‌ها در بازار وجود دارد؟ برای مثال کتاب‌های خالد حسینی در ایران با ترجمه‌های مختلف منتشر شده، در حالی که ترجمه‌های خوبی از آن وجود داشته است. ناشران باید به‌جای اینکار به سراغ ترجمه‌های جدید و البته با کیفیت بروند.
مصطفی قوانلو درباره تاثیر شبکه‌های مجازی بر بالارفتن میزان مطالعه مردم می گوید: «فعالیت در شبکه‌های مجازی به‌دلیل کاربران زیاد آن‌ها خیلی می‌تواند در کتابخوان کردن مردم موثر باشد. هرچند بسیاری از ناشران معتقدند این فضاها از میزان کتاب‌خوانی مردم کاسته، اما آن‌ها این را نیز باید بدانند که با فعالیت در این فضاها می‌تواند به شیوه‌ای نوین مردم را به کتاب علاقه‌مند کرد. مثلا در صفحه کتابدونی در اینستاگرام تلاش بر این بود تا کتابها و به خصوص کتاب‌های خوب با ناشران کمترشناخته دیده شوند. برای اینکار از مردم خواستیم تا عکس کتاب‌هایی که می‌خوانند را در زندگی روزمره‌اشان ثبت کنند و برایمان بفرستند. هدف از اینکار این بود که بگوییم کتاب باید در زندگی روزمره جای خود را باز کند و نباید یک چیز تزیینی باشد.»
به نظر او، شبکه‌های اجتماعی در حوزه برندسازی کتاب نقش مهم و برجسته‌ای دارند و کمک می کنند تا نام کتابها و نویسندگان به خوبی دیده شود، اما نکته منفی که به صنعت نشر ضربه‌های مهلکی وارد می‌کند و باعث می‌شود تا ناشران سودآوری مناسبی نداشته باشند، موضوع دانلود غیرقانونی کتاب است.
با ویرایش و تلخیص
