تقسیم شدن تاریخ کتاب ایران به قبل از انقلاب و بعد از انقلاب بازار وسیعی را برای کتابهای قبل از انقلاب فراهم کرده است. یعنی بازاری که در آن بتوان کتابهای دوره شاه را خرید. اما بخش مهمی از این کتابها دیگر تجدیدچاپ نشده اند یا اجازه بازچاپ نیافته اند. چاره چیست؟ کتابفروشی هایی که کتاب کهنه جمع می کنند این نیاز را جواب می دهند. کهنه هم یعنی قدیمی و نه لزوما کهنه. کتاب کهنه بشو نیست! این گزارش ایبنا نگاهی توریستی به یکی از مجموعه کتابفروشیهای این رده کتابها ست. کتابفروشی هایی که حالا بازار افست کردن کتابهای قدیمی را هم نمایندگی می کنند و کار و بار و نقش شان در بازار کتاب شایسته بررسی مفصل تری است:
پاساژ صفوی واقع در میدان انقلاب، ابتدای خیابان کارگر شمالی یکی از مشهورترین بازارهای کتاب دسته‌دوم و قدیمی و کتابهای نایاب، به‌ویژه کتابهای حوزه علوم انسانی و هنر، در تهران و بلکه کل ایران است. برخی فروشندگان این بازار کتاب از مدرسان دانشگاه و عضو هیات علمی هستند.
در حوزه‌های فلسفه، سینما، آموزش هنرهای تجسمی و دیگر مواردی از این دست، سال به سال کتابهای جدیدتر و معتبرتری وارد بازار شده و همچنین ممکن است کتابهای قدیمی نیز با ویرایشی جدید منتشر شوند. در این میان تنها حوزه‌ای که در آن برخی کتابهای قدیمی اهمیت خاص دارد، رشته تئاتر است.
هرچند در رشته تئاتر کتابهای آموزشی مدام به‌روز و منابع جدیدی تالیف و ترجمه می‌شود اما در این میان برخی نمایشنامه‌ها به ویژه آثار ترجمه شده قدیم از نمایشنامه‌نویسان اروپایی، برای دانشجویان این رشته و حتی دیگر اعضای خانواده تئاتر ایران از اهمیت خاصی برخوردار است. از میان نمایشنامه‌های مهمی که در سال‌های پس از انقلاب اسلامی، تجدید انتشار نشده‌اند، می‌توان به این آثار اشاره کرد:
- «توده هیزم» اثر آگوست استریندبرگ و ترجمه پرویز تاییدی که در سال ۱۳۵۰، از سوی نشر پرچم منتشر شد. این نشر اکنون فعالیتی ندارد.
- «شیطان و خدا» اثر ژان پل سارتر و ترجمه ابوالحسن نجفی که در سال ۱۳۴۴ از سوی نشر نیل منتشر شد.
- «روسپی بزرگوار» اثر ژان پل سارتر و ترجمه عبدالحسین نوشین که دومین چاپ آن در سال ۱۳۵۷ از سوی نشر سحوری منتشر شد.
- «آدم، آدم است» نوشته برتولت برشت و ترجمه م. امین موید که در سال ۱۳۵۴ از سوی انتشارات رز منتشر شد. نشر رز نیز در سال‌های پس از انقلاب تعطیل شد. دلیل این تعطیلی فوت صاحب امتیاز و مدیر مسئول این نشر و ناتوانایی بازماندگان در اداره آن بود.
به این فهرست عناوین بسیاری را نیز می‌توان اضافه کرد. بسیاری از این آثار در بازار کتاب صفوی به صورت افست موجود است. یکی از کتابفروشان این بازار معتقد است برخی کتابها آن‌قدر قدیمی هستند که کتابخانه‌هایی چون کتابخانه ملی یا کتابخانه مجلس هم از ارائه آنها به مخاطبان خودداری می‌کنند، چرا که ممکن است برگه‌های آن نابود شود. یکی از کارهایی که در پاساژ صفوی انجام می‌شود، بازتولید این گونه از کتاب‌هاست. به‌عبارتی از این گونه کتابها، نسخه‌هایی به صورت افست تهیه و در اختیار مخاطبان قرار می‌گیرد.
به عنوان مثال در سال ۱۳۸۷، سازمان سنجش برای آزمون عملی رشته کارگردانی تئاتر و نمایشنامه نویسی، هفت نمایشنامه را معرفی کرد. یکی از این هفت عنوان نمایشنامه «خاطرات دو دوشنبه» اثر آرتور میلر، نمایشنامه‌نویس شهیر آمریکایی بود. متقاضیان موظف بودند تا قبل از آزمون مرحله دوم این آثار را بخوانند، اما این نمایشنامه آرتور میلر، به هیچ عنوان در بازار رسمی کتاب موجود نبود. در نهایت یکی از فروشندگان این بازار نسخه‌ای از این نمایشنامه را از یک کتابخانه به امانت گرفت و چند نسخه‌ای از آن را به صورت افست، تکثیر کرد و در اختیار برخی مراجعه کنندگان قرار داد. این کار بازتولید کتابی است که نسخه اصلی آن در دسترس نیست.
«یکی از فعالیت‌های معمول ما خرید کتاب است؛ به‌عبارتی برخی اشخاص، از جمله بعضی استادان دانشگاه، یا کسانی که قصد مهاجرت دارند، کتابخانه‌شان را به ما می‌فروشند. ممکن است در این کتابخانه، کتابهای نایابی نیز پیدا شود. در این بازار، کسانی هستند که مغازه یا غرفه‌ای ندارند، اما مدام پرسه می‌زنند و کتاب خرید و فروش می‌کنند؛ هرچند برخی از آنها در خرید کتابخانه انصاف را رعایت نمی‌کنند و سر مشتری کلاه می‌گذارند. با این اوصاف پاساژ صفوی بیشتر به فعالیت‌های مثبت خود مشهور است تا به برخی نکات منفی.»
یکی دیگر از کتابفروشان این بازار که فعالیت اش در فروش نسخه‌های اصلی و بازتولیدی نشریه‌های فرهنگی قدیمی است می گوید یکی از منابع اصلی تحقیق و پژوهش درباره تاریخنگاری ایران معاصر، نشریه‌های منتشر شده در طی دهه‌های مختلف این قرن است.
«بسیاری از نشریه‌هایی که در موضوعات هنر، ادبیات و فلسفه در فاصله سال‌های دهه ۲۰ تا دهه ۶۰ منتشر می‌شدند، نشریه‌هایی با کیفیت و با بار علمی زیاد بودند. بسیاری از پژوهشگران در حوزه‌های تاریخ هنر و ادبیات ایران و حتی پژوهشگران فلسفه، جامعه‌شناسی و حوزه رسانه، برای تهیه و خرید این نشریه‌ها به ما مراجعه می‌کنند.»
شاید برخی مخاطبان از نحوه فعالیت گردانندگان بازار کتاب صفوی، رضایت نداشته باشند، اما در هر صورت بودن این بازار بهتر از نبودن آن است.
————-
* بخشهای اظهارنظر خبرنگار و تحلیلهای شایع و جمله بندی های آزاردهنده از گزارش کوتاه شده است تا فقط فکت و نقل بماند. – م.ج
