با مقدمه عبدالله رمضانزاده
کتاب با مقدمۀ کوتاهی به قلم عبدالله رمضانزاده آغاز میشود و افزون بر مقدمه نویسنده، گفتگوهای مفصلی درباره وجوه مختلف حق زبان مادری با اندیشمندان و استادان برجسته ایرانی و خارجی محتوای کتاب را شکل میدهد. بخش مقدماتی کتاب را می توانید از اینجا به صورت پی.دی.اف دریافت کنید.
در قسمتی از مقدمۀ عبدالله رمضانزاده آمده است: «در ایران تا قبل از دولت پهلوی اول و الگوبرداری او از آتاتورک همتای ترکیهای خود، موضوعی به عنوان اختلاف زبانی در سطح ملی گزارش نشده است. سیاستهای غلط رضاشاه در حوزههای زبانی و فرهنگی یکی از عوامل تعارضات قومی پس از جنگ جهانی دوم در سطح ملی شناخته شده است. قانون اساسی جمهوری اسلامی ضمن رسمیتدادن به زبان فارسی، تلویحا گسترش زبانهای مادری اقوام ایرانی را زمینهساز غنای فرهنگ ملی دانسته و بر آموزش ادبیات قومی تأکید ورزیده است. طبیعی است که آموزش ادبیات قومی نیازمند تقویت زبانهای قومی ایرانی است و این بر غنای فرهنگی کشور خواهد افزود.»
زبان مادری یک حق نخستین است و قطعاً نمیتوان این حق نخستین را تحت هیچ شرایطی فرو گذارد و قطعاً نمیتوان بدون نگاه کارشناسانه به اجرایی کردن آن حق همت گماشت و البته کار کارشناسی با پیچیدهکردن مسئله و سنگاندازیها و ایرادهای مختلف بسیار فاصله دارد. هدف نویسنده از این کتاب، ارائۀ تصویری روشن از مقولۀ زبان مادری در ابعاد مختلف است تا ضمن تبیین ضرورت تحقق این حق بنیادی و پاسخ به شبههسازیهای مخالفان، هرگونه نگرانی ممکن، به ویژه نگرانیهای سیاسی برطرف شود. نکتۀ مهم در اینجا جایگاه محکم زبان فارسی در ایران است که البته پیگیری و تحقق حقوق زبان اقوام نه به تضعیف که به تقویت آن خواهد انجامید.
مهمان برگ نخست این دفتر، استاد مصطفی ملکیان، روشنفکر و فیلسوف برجسته معاصر است. تبیین حق زبان مادری در چهار نظام ارزشگذاری حقوقی، اخلاقی، زیباییشناختی و مصلحتاندیشانه در تحلیل او بسیار اهمیت دارد چه اینکه او از معدود اندیشمندانی است که این هر چهار حوزه را خوب میشناسد. او با دلایل دقیق در هر چهار نظام ارزشگذارانه ثابت میکند محروم کردن انسانها از کاربرد زبان مادری، کاری نابجا است. پاسخ او به آخرین پرسش میتواند نتیجۀ این بخش از گفتگوی طولانی باشد: «با محرومیت انسانها از آموزش زبانمادری، من معتقد هستم نه فقط یک ملت و یک گروه را از بین میبریم و نه فقط یک نسل را نابود میکنیم، فراتر از آن، انسانیت را از بین میبریم.» (ص ۲۲)
رنج دائمیِ انسان محروم از «آموزش زبان مادری» دومین گفتوگوی این مجموعه و دومین بخش مصاحبه مبسوط با استاد ملکیان است که این بار به تبیین رهیافت روانشناختی حق زبان مادری پرداخته است. در این بخش از گفتگو ایشان در تحلیل رنجهای انسانِ محروم از زبان مادری میگوید: «باید با صراحت گفت زبان مادری من، جهاننگری مرا شکل میدهد. کسی که زبان مادری مرا از من میگیرد، در واقع جهاننگری را از من گرفته است؛ یعنی مرا در یک مادۀ خامی به نام جهان سرگردان کرده است. من دیگر الان جهان را به صورت یک تودۀ آشوبناک میبینم؛ چون از زبان مادری محروم هستم، دیگر نمیتوانم چیزی را از چیزی جدا کنم، یعنی من سرگردان شدهام.»
تبیین رهیافت عصبروانشناختی حق زبان مادری گفتگوی سوم است که با دکتر حسن عشایری، عصبشناس مشهور کشورمان انجام شده است. دکتر ناصر فکوهی، انسانشناس برجسته ایرانی، از معدود اندیشمندانی است که در برابر نگاههای جزماندیش، مواضع دقیق، عالمانه و بهموقع اتخاذ کرده است. چهارمین برگ دفتر پایانی تکزبانی، به تبیین دیدگاههای انسانشناختی او درباره زبان مادری اختصاص دارد. تبارشناسی مخالفتها و البته مطالبات جدی اقوام، محتوای پنجمین گفتگوی این مجموعه را شکل میدهد که با اکبر اعلمی نماینده مجالس شش و هفتم و یکی از جدیترین سیاستمداران پیگیر اجرایی شدن اصل ۱۵ قانون اساسی انجام شده است. گفتگوی ششم مجموعه «پایان تکزبانی» به بررسی آماری وضعیت زبانی در ایران و جهان اختصاص دارد. این گفتگو به همراه دو گفتگوی دیگر، با دکتر محرم آقازاده مشاور آموزشی سازمان ملل متحد انجام شده است. «حق آموزش به زبان مادری تفسیربردار نیست»، عنوان برگ هفتم مجموعه و بخش دوم گفتگوی مبسوط با دکتر آقازاده است که در آن مسئله حق زبان مادری از منظر مسائل آموزشی تبیین شده است. بخش سوم این گفتگو به بعد روانشناختی حق زبان مادری میپردازد و گفتگوی هشتم مجموعه «پایان تکزبانـی» را شکل میدهد.
نویسنده در برگ نهم این دفتر، برای تبیین دقیقتر متون حقوق بینالملل درباره زبان مادری به گفتگو با اسعد اردلان، استاد حقوق بینالملل پرداخته است. گفتگوی دهم به بررسی مهمترین بهانه مخالفان زبان مادری اختصاص دارد. این گفتگو با دکتر ستار عزیزی متخصص قومیت و حقوق بینالملل انجام شده است. وی همگام با انبوه متفکران داخلی و خارجی، نگاه جزمگرایانه مخالفان را با اتکا به تجربه دیگر کشورهای چندزبانه، مطلقا نفی میکند. تبیین مسئلۀ آموزش زبان مادری در اندیشه سیاسی، یازدهمین گفتگوی این کتاب است که با دکتر فرامرز تقیلو، استاد علوم سیاسی دانشگاه تبریز و پژوهشگر قومیت و جهانی شدن انجام شده است.
جنوا اسپیترمن، زبانشناس و متخصص سیاستهای زبانی در دوران پسااستعمار، مهمان دوازهمین برگ اسن مجموعه است. «جایی برای نگرانی درباره زبان مادری وجود ندارد»، عنوان آخرین گفتگوی این مجموعه است که به دیدگاههای کاتلین هوگ، استاد زبانشناسی دانشگاه استرالیای جنوبی اختصاص دارد.
فهرست مطالب کتاب:
تقویت زبانهای قومی و افزایش غنای فرهنگی کشور/ مقدمه عبدالله رمضانزاده
زبان مادری، چرا و چگونه؟/ مقدمۀ مؤلف
- خطای اخلاقی و حقوقی مخالفانِ «آموزش زبان مادری»؛ رهیافت اخلاقی حق زبان مادری در گفتگو با مصطفی ملکیان
- رنج دائمی انسان محروم از «آموزش زبان مادری»؛ رهیافت روانشناختی حق زبان مادری در گفتگو با مصطفی ملکیان
- باورهای درونی انسان با زبان مادری پردازش میشود؛ رهیافت عصب روانشناختی حق زبان مادری در گفتگو با حسن عشایری
- زبان مادری باید در «مدرسه» آموزش داده شود؛ رهیافت انسانشناختی حق زبان مادری در گفتگو با ناصر فکوهی
- مخالفت با آموزش زبان مادری مخالفت با قانون اساسی است؛ رهیافت حقوقی حق زبان مادری در گفتگو با اکبر اعلمی
- زبان مادری، زبان زندگی است؛ رهیافت آماری حق زبان مادری در گفتگو با محرم آقازاده
- حق «آموزش به زبان مادری» تفسیربردار نیست؛ رهیافت آموزشی حق زبان مادری در گفتگو با محرم آقازاده
- نوشتن به زبان مادری درمان است؛ رهیافت روانشناختی حق زبان مادری در گفتگو با محرم آقازاده
- تدریس زبان مادری در مدارس به مصوبه مجلس نیاز ندارد؛ زبان مادری از منظر حقوق بینالملل در گفتگو با اسعد اردلان
- تدریس زبان مادری در مدارس موجب تقویت امنیت ملی میشود؛ زبان مادری و امنیت ملی در گفتگو با ستار عزیزی
- حرمت زبان مادری به اندازه حرمت حیات و آزادی است؛ زبان مادری و اندیشه سیاسی در گفتگو با فرامرز تقیلو
- زبان مادری هویت انسان را شکل میدهد؛ زبان مادری و هویت انسانی در گفتگو با پروفسور جنوا اسپیترمن
- جایی برای نگرانی دربارۀ «زبان مادری» وجود ندارد؛ زبان مادری و جهان امروزی در گفتگو با کاتلین هوگ
- زبان مادری «حق» یا «توطئه»؟؛ نقدی بر اظهارات اعضای فرهنگستان زبان فارسی/ اصغر زارع کهنمویی
