مرغ سحر؛ خاطرات پروانه بهار از پدرش ملک الشعرا بهار

مُرغ سَحر

خاطرات پروانه بهار، تهران: جهان کتاب، بهمن ۱۳۹۸، ۲۷۲ ص. ۴۰۰۰۰ تومان. 

مرغ سحر خاطرات جذاب دختر ملک الشعرا بهار است که یک بار در اوایل دهه ۸۰ منتشر شده است (انتشارات شهاب ثاقب، ۱۳۸۲). خانم بهار بخش عمده عمر خود را در خارج از ایران زندگی کرده است. نشر خاطرات او که در چاپ قبلی تقریبا ویرایش نشده بود و اشکالات زبانی و املایی در آن تصحیح نشده بود اینک به چاپ تازه ای رسیده است به همت و ویرایش دکتر فاطمه کشاورز که استاد زبان فارسی در دانشگاه مریلند است. او در مقدمه خود نوشته است:

«به یک نگرش، مرغ سحر داستان سفر پروانه بهار، دختر جوانی است که در خانه پدری فرهیخته و ظلم‌ستیز (محمدتقی بهار، ملک‌الشعرا) و مادری توانا (سودابه صفدری-بهار) دیده به جهان می‌گشاید. به‌ دلیل بیماری هولناک پدر، پروانه این مجال را می‌یابد که همراه او به سفر برود و جهان خارج از مرزهای ایران را کشف کند. در مرحله اول کتاب، این سفر محدود به اروپاست و عمدتاً به منظور درمان پدر صورت می‌گیرد. می‌شود در چنین شرایطی دچار اندوه شد یا خود را زیر حضور سنگین چنین پدری به ‌فراموشی سپرد. اما ذهن پویای پروانه، این سفر و هم‌صحبتی پدر را دستمایه رشد و خودسازی می‌کند تا جایی که تجربه کشف جهان شکلی آرمانی به خود می‌گیرد و در سال‌های بعد بسط می‌یابد و تکرار می‌شود. نتیجه، انسانی است که ظرفیت جهان‌وطنی دارد و آماده ظلم‌ستیزی در معیاری بزرگ‌تر از مملکتی است که در آن به دنیا آمده…»

حکایت پروانه بهار از دوران کودکی و زندگی در کنار خانواده آغاز می‌شود. خاطرات او از پدرش، ملک‌الشعرای بهار، و مشاهدات او از رنج و مرارتی که دیکتاتوری حاکم بر شاعر بزرگ ملّی ایران روا داشته بود بخشی خواندنی از کتاب را دربرمی‌گیرد. همراهی پروانه با پدر در سفر درمانی به سوییس، در واپسین ماه‌های حیات او، شرح داده شده است. ماجرای ازدواج‌ها، مهاجرت به امریکا، تحصیل در دانشگاه و حضور پروانه در مبارزات مدنی زنان و سیاه‌پوستان و همچنین جنبش مخالفت با جنگ ویتنام نیز در پی آمده است.

پروانه بهار هم‌اکنون ساکن امریکاست و در مجامع ایرانیان و رسانه‌های همگانی حضور می‌یابد.

مجید تهرانیان استاد فقید ایرانی در هاوایی درباره این کتاب نوشته است: «داستان پروانه داستان جهانی پرآشوب است که در آن ارزش‌های کهنسال یک فرهنگ پایدار و اصیل به شکل مبارزات شخصی و اجتماعی یک زن دلیر به اوج تجلّی می‌رس.» (مجید تهرانیان، هانالولو، اردیبهشت ۱۳۸۱). 

ویراستار می نویسد: «در تمام مراحل کتاب، پروانه بهار به وجود آگاه، پرشهامت و اندیشه‌مند پدر افتخار می‌کند. تردیدی ندارم که اگر امروز ملک‌الشعرا در قید حیات بود و این کتاب را مرور می‌کرد او نیز به همین اندازه به وجود دختری به توانایی پروانه افتخار می‌کرد. مرغ سحر را به تمام کسانی که زندگی را دشوار می‌یابند و زیر بار سنگینش در خود توان حرکت نمی‌بینند از صمیم دل توصیه می‌کنم.»

*عکسهایی از پروانه بهار و دیگر اعضای خانواده را همراه ملک الشعرا بهار اینجا ببینید. مصاحبه با خانم بهار را هم در سه قسمت می توانید در سایت «ایران فردا» بیابید. قسمت سوم در اینجا که به فعالیت های اجتماعی او می پردازد. – راهک