ترجمه جدید کمدی الهی دانته با الهام از شعر عطار

مترجمی که نویسنده است و زباندان
مهدی غبرایی از مترجمان سرشناس ایران در ابتدای این مراسم در باره کاوه میرعباسی گفت: طی ۲۰ سالی که با میرعباسی دوست بوده‌ام، او را انسان بی‌نظیری یافتم که آماده هر بحث و گفتگویی درباره سینما و ادبیات است و همیشه مشکلات را با روی گشاده حل می‌کند. شخصاً هرگاه با معنای لغتی در زبان اسپانیایی، فرانسه یا انگلیسی دچار مشکل بوده‌ام، از ایشان کمک خواسته‌ام و ایشان هم با علاقه جواب داده است. البته ایشان هم در برخی موارد برای تصمیم گیری با من مشورت کرده است و طی این سال‌ها، کمتر اتفاق افتاده که بین ما دلخوری پیش آید؛ به خصوص که ایشان همواره انتقادپذیر هم بوده‌اند و اگر موردی پیش می‌آمد، با روی گشاده آن را می‌پذیرفت و اصلاحش می‌کرد.

از آنجا که میرعباسی به سه چهار زبان مسلط است، با تطبیق اثر به زبان‌های دیگر، کج‌فهمی‌ها و نقائص را اصلاح می‌کند هرچند که هرگز نسبت به این دانش زبانی فخر نفروخته است. کاوه منهای اینکه یکی از مترجمین برجسته رمان‌های کارآگاهی است، قریحه نویسندگی نیز دارد و دو رمانی که نوشته، با استقبال مواجه شده است و گویا قصد ادامه این کار را هم دارد، من هم امیدوارم این مجال را پیدا کند چراکه من همیشه معتقد بوده‌ام تعداد مترجم‌ها زیاد است و زمانه، نهایتاً آن را که شایسته است، غربال می‌کند اما کار نویسنده، به خودش تعلق دارد و کسی نمی‌تواند همانند او بنویسد بنابراین کسی که مایه نوشتن دارد، باید بنویسد.

کمدی الهی برخلاف برخلاف ارداویراف‌نامه دراماتیک است
علی شروقی، روزنامه نگار دیگر میهمان این نشست نیز با بیان اینکه ترجمه دوباره کمدی الهی، اتفاق فرخنده‌ای است، گفت: ترجمه دوباره آثار کلاسیک باعث یادآوری شاهکارهای ادبی برای علاقه‌مندان می‌شود چراکه ما معمولا آثار کلاسیک را تقدیس می‌کنیم و کمتر آنها را می‌خوانیم. این اتفاق گاهی حتی درباره متون کلاسیک خودمان هم رخ می‌دهد در حالی که اگرچه متون کلاسیک با ما فاصله تاریخی و زمانی دارند اما هنوز هم نکات جدید و تازه‌ای دارند که بخواهیم آنها را بدانیم و درباره‌شان بخوانیم.

به نظر من کاری که در مواجهه با متون کلاسیک باید انجام دهیم این است که ظرفیت‌های هنری و پرداخت نشده این آثار را بازیابی و بازشناسی کنیم به عنوان مثال شکل مدرن سفری را که در کمدی الهی دانته اتفاق می‌افتد، در «حرامیان» فاکنر می‌توانیم مشاهده کنیم. یا مثل همین کاری که آقای میرعباسی در ترجمه‌شان از کمدی الهی کرده و برای ترجمه، سراغ ادبیات قدیم ایران رفته‌اند. به نظرم ظریف‌ترین نکات را درباره کارها و آثار کلاسیک، نه منتقدان که شاعران و نویسندگان درمی‌یابند مثل درس گفتارهای ناباکوف که خانم فرزانه طاهری آن را ترجمه و طی آن، ظرافت‌هایی را در متون مختلف روشن کرده است، کاری که از یک منتقد برنمی‌آید.

عده ای کمدی الهی دانته را مشابه ارداویراف‌نامه می‌دانند و حتی برخی این فضل تقدم را دلیل بر برتری ارداویراف‌نامه دانسته‌اند اما کمدی الهی، فارغ از نیت نویسنده‌اش، در حال حاضر یک اثر ادبی و هنری محسوب می‌شود به خصوص که برخلاف متن ایستای ارداویراف‌نامه یک پویایی خاص و همچنین وجه دراماتیک در اثر دانته مشاهده می‌کنیم.

ترجمه کمدی الهی با تکیه به شعرهای عطار
کاوه میرعباسی، مترجم کمدی الهی دانته در آخرین بخش نشست گفت: اگرچه پیش از پیشنهاد ناشر برای ترجمه این اثر، کمدی الهی را به انگلیسی خوانده بودم اما هشت نسخه مختلف از این کار را بررسی کردم و متوجه شدم با اینکه کمدی الهی، شعری قافیه دار است اما ترجمه‌هایی که از این اثر شده، قافیه‌دار نبوده مگر ترجمه‌ای که از اسپانیایی خواندم. مترجم اسپانیایی اثر، از شعر سپیدی که نمایشنامه نویسان برای نوشتن استفاده می‌کنند، الگوبرداری کرده بود یعنی ساختار نحوی جمله را به هم ریخته بود و من هم از این ترجمه اسپانیایی الهام گرفتم؛ کاری که آن را «آشنایی‌زایی» می‌نامم. به این ترتیب، سعی کردم از شعر کلاسیک فارسی کمک بگیرم و اگرچه شاعر نیستم اما براساس تفاوتی که قدما بین نظم و شعر قائل شده‌اند، از صنایع شعری در ترجمه جدید کمدی الهی استفاده کردم.

نکته مهم در این میان آن بوده که نمی‌خواستم از زبان آرکائیک استفاده کنم مگر جایی که حس کردم استفاده از این شکل زبان، به آهنگ بهتر جمله کمک می‌کند بنابراین در دو سالی که این کار را ترجمه می‌کردم، شعرهای کلاسیک بسیار زیادی خواندم و بیش از همه نیز از شعرهای عطار الهام گرفتم. این در حالی بود که ترجمه‌های فرانسه و انگلیسی اثر، تنها در پی القا و انتقال مفاهیم مورد نظر دانته بودند و به لفظ وفادار نبودند.

——————–

*با ویرایش سراسری و تلخیص