تاریخ تبرستان
بهاءالدین محمدبن حسن بن اسفندیار
بازگردانی و تصحیح: میر عبدالله سیار
تهران: چشمه، چاپ اول ۱۳۹۴
۲۹۵صفحه، ۱۸۰۰۰ تومان
تاریخ تبرستان از معروف‌ترین کتب در زمینه تاریخ مازندران است که قدمت آن به قرن هفتم هجری برمی گردد. این کتاب ارزنده را بهاءالدین محمدبن حسن بن اسفندیار کاتب تألیف کرده که به ابن اسفندیار معروف بوده است.
اگر چه زمان تألیف این کتاب را به قرن هفتم نسبت داده اند، اما تاریخ دقیق تالیف آن روشن نیست. روایت معروف آن است که تاریخ تبرستان را ابن اسفندیار در روزگار پیری نوشته که مصادف می شده با اوایل قرن هفتم؛ البته برخی نیز سال ۶۱۳ هجری قمری را به عنوان زمان دقیق تألیف کتاب در نظر گرفته اند.
متن کتاب حکایت از به کار بردن نثری متکلف و منشیانه و مصنوع دارد که یکی از سبکهای رایج آن عهد بوده است. افزون بر این در کتاب حاضر، لغات دشوار فارسی و عربی بسیار به کار رفته که نویسنده آن را مزین کرده به برخی آیات قرآن و یا جملات و اشعار عربی که جملگی بر دشوار شدن کتاب برای مخاطب غیرحرفه‌ای افزوده است.
اثری همچون تاریخ تبرستان از دو منظر در خور اعتنا و توجه است، نخست به دلیل اهمیت نثر آن که از منظر سبک شناختی نمونه‌ای شاخص از نوعی نثرنویسی است که در دوره ای از تاریخ ایران رواج داشته است. دیگر ویژگی مهم کتاب اهمیت آن از منظر تاریخی ست.
تاریخ تبرستان اگرچه از تواریخ محلی قدیمی محسوب می‌شود، اما در پاره‌ای موارد از تاریخ نویسی محلی فراتر می رود. در عین حال باید به این نکته توجه داشت که تواریخ محلی از این منظر که در قیاس با تواریخ عمومی به شکلی جزئی نگرانه تر به حوزه معینی از جغرافیای ایران می‌پردازند اهمیت بیشتری از تواریخ عمومی دارند.
میرعبدالله سیار، شاعر و پژوهشگر مازندرانی، به تازگی تصحیح و ویرایش جدیدی از این کتاب را به همت نشر چشمه به بازار کتاب فرستاده است. این نسخه تازه با اتخاذ رویکردی متفاوت از سوی تصحیح کننده از کیفیتی دیگرگونه و قابل اعتنا برخوردار شده چرا که ویرایشگر متن کوشیده از دشواری متن بکاهد تا کتاب برای دایره‌ای گسترده‌تر از خوانندگان قابل استفاده شود.
در واقع میرعبدالله سیار با استفاده از منابع گوناگون به بازنویسی و اصلاح متن پرداخته آنگونه که متن کتاب برای خواننده امروز قابل فهم و محتوای آن شفاف و قابل استفاده شده است. دشواری آماده سازی چنین متنی نه فقط در زمینه توانایی درک نثر دشوار کتاب که بیش از همه در افزودن یادداشت‌ها و توضیحات متنی ست که در نوع خود (در تاریخ مازندران) از شمار کهنترین متن ها به شمار می رود.
شاید برخی فکر کنند که فروکاهش دشواری متن با تغییرات لغوی و یا ساختاری جملات اصالت نثر کتاب را به نفع قابل فهم شدن آن برای مخاطب مخدوش کرده است. اما برای چنین مخاطبانیمتن اصلی کتاب تاریخ تبرستان در دسترس است. برای مخاطبان عمومی باید گفت که میر عبدالله سیار توانسته ساده کردن متن را با روانی و مهمتر از همه برخورداری انسجام ساختاری همراه سازد و متنی خواندنی فراهم آورد.
درواقع نثر فعلی کتاب اگر چه به لحاظ صنایع ادبی با نثر اصلی آن تفاوت‌های محسوسی پیدا کرده، اما این تفاوت ها بیشتر در راستای پیراستگی متن و حذف لغات و عبارات عربی کهنه آن بوده است.
این کتاب خواندنی جلد دومی هم دارد که در آینده منتشر خواهد شد.
————————–
*با ویرایش و تلخیص
