کتاب «نئورئالیسم چیست؟» که به تاریخ اجمالی سینمای نئورئالیسم ایتالیا می پردازد، نوشته ای از کامران شیردل است که انتشارات دنیای اقتصاد منتشر می کند.
کامران شیردل، از استادان مستندسازی در ایران، در دوران جوانی تحصیل در رشته معماری را رها کرد تا در کشور ایتالیا در رشته سینما تحصیل کند. دوران تحصیل او مقارن بود با اوج شکوفایی سینمای نئورئالیسم ایتالیا و با اساتیدی چون روبرتو روسلینی، چزاره زاواتینی، پیرپائولو پازولینی، میکل انجلو آنتونیونی، فدریکو فلینی آشنا شد. هم‌نشینی او با این کارگردان‌های بی‌همتای سینمای نئورئالیسم هم بر سبک فیلمسازی او و هم بر زمینه مطالعه و تحقیق او بسیار تاثیر گذاشت. چنانکه از سال ۱۳۴۹ (۱۹۶۰) تا همین امروز در کنار ساخت فیلم‌های مستند اجتماعی و صنعتی، به مطالعه و جمع‌آوری برنامه‌ریزی شده مقالات، نقدها، رسالات، تحقیقات و کتب تاریخی مربوط به این حوزه پرداخته است.
محتوای اصلی این کتاب خلاصه و چکیده‌ای از انبوه مطالب و یادداشت‌هایی است که او در طول این سال‌ها تهیه و تدوین کرده است و سپس با مراجعات مکرر به کتب تاریخ سینمای ایتالیا و مجموعه مقالات بخش پژوهش‌های تاریخی جشنواره بین‌المللی فیلم ونیز، پزارو، لوکارنو و… مورد ارزیابی مجدد قرار داده است.
کامران شیردل اصل یادداشت‌ها و مطالب این کتاب را که حجمی بسیار بیشتر دارند و به زبان ایتالیایی نوشته و تدوین شده، به رسم یادبود در اختیار دبیرخانه و کتابخانه مرکز تجربی سینمایی رم و فدراسیون انجمن‌های فیلم ایتالیا گذاشته است. وی در سال ۱۳۹۳(۲۰۱۴) به خاطر پژوهش و نگارش تاریخ اجمالی نئورئالیسم و همچنین خدمت به «سینمای واقعگرا و حقیقت جو» تندیس ویژه فدراسیون انجمن های فیلم ایتالیا* FICCرا دریافت کرد.
کتاب نئورئالیسم چیست؟ در ده بخش و یک ضمیمه تنظیم شده است.
بخش اول تعریف و خاستگاه نئورئالیسم است. در این بخش وجوه سه‌گانه تشکیل‌دهنده این مکتب مورد بررسی و مطالعه قرار می‌گیرد: وجه اول «درونمایه»، وجه دوم «سبک» و وجه سوم «نگرش معنوی و اخلاقی». درونمایه نئورئالیسم از بطن جنگ خونین جهانی دوم و تجارب و ره‌آوردهای آن ریشه می‌گیرد.
در بخش دوم، روبرتو روسلینی، فیلم‌هایی درباره جنگ و نهضت مقاومت، فیلم‌های نئورئالیستی‌ای که جنگ جهانی دوم را موضوع خود قرار داده‌اند بررسی می شود و به طور خاص به روبرتو روسلینی به عنوان «پدر نئورئالیسم» و فیلم رم شهر بی‌دفاع به عنوان «مانیفست نئورئالیسم» پرداخته می‌شود.
واقعیت‌های ناهمگون و متضاد اجتماعی دوران بعد جنگ جهانی دوم موج دیگری از فیلم‌های نئورئالیستی را به وجود می‌آورد که دستمایه این کتاب در بخش سوم است. در این بخش نیز فیلم‌های واکسی، آلمان سال صفر و برنج تلخ به طور ویژه مورد توجه بحث است و به نقش تاثیرگذار چزاره زاواتینی یکی از فیلمنامه‌نویسان فیلم واکسی و همچنین یکی از نظریه‌پردازان سینمای نئورئالیست اشاره می‌شود. همچنین از فیلم برنج تلخ به عنوان اولین فیلم نئورئالیستی که در سینماهای آمریکا فروش قابل توجهی داشت یاد می‌شود.
فیلم‌های طنز و کمدی سینمای نئورئالیسم که در ایران چندان دیده نشده‌اند، در بخش چهارم این کتاب مورد بررسی قرار گرفته‌اند. در این بخش هم بیشتر آثار رناتو کاستلانی و دنباله‌رو او لوچانو امر مورد توجه قرار گرفته است و البته به دیگر فیلمسازان فیلم‌های طنز سینمای نئورئالیسم نیز اشاره می‌شود.
اهمیت و اعتبار لوکینو ویسکونتی و ویتوریو دسیکا به حدی است که هر دو یک فصل کامل از کتاب را به خود اختصاص داده‌اند. در این فصل فیلم‌های زمین می‌لرزد (لوکینو ویسکنتی) و دزد دوچرخه (ویتوریو دسیکا) که هر دو در سال ۱۹۴۸ ساخته شده‌اند مورد تحلیل قرار می‌گیرند.
در فصل بعدی رابطه بین نئورئالیسم و تاریخ و همچنین نئورئالیسم، مذهب و معنویت مورد بررسی قرار گرفته است و فصل آخر کتاب درباره فدریکو فلینی، آینده نئورئالیسم و تاثیر آن است. در این فصل فیلم‌های مهم فلینی تجزیه تحلیل می‌شوند.
همچنین در ضمیمه پایانی این کتاب مختصری درباره فیلم‌های کوتاه نئورئالیستی توضیح داده شده و بعد در دو جدول جداگانه تمامی فیلم‌های کوتاه و بلند نئورئالیستی به همراه نام کارگردان، سال ساخت، بازیگران و… فهرست شده است. آخر از همه نیز فهرستی از فیلم‌های نئورئالیستی که در کشورهای دیگر ساخته شده‌اند ارائه شده است.
این کتاب درسنامه‌ایست که تمام وجوه مهم سینمای نئورئالیسم را در بر می‌گیرد و به دانشجویان رشته سینما، فیلمسازان و دست‌اندرکاران سینما نگرشی جامع از این مکتب ارائه می‌کند.
———————–
*با ویرایشFederazione Italiana dei Circoli del Cinema*
