جای خالی مامان
نوشته حامد فرمند
لندن: اچ اند اس مدیا، ۱۳۹۴ (ژانویه ۲۰۱۶)
جای خالی مامان، نوشته‌ی حامد فرمند، به عنوان اولین کتاب فارسی خاطرات کودک یک زندانی، به کوشش انتشارات اچ اند اس مدیا وارد بازار نشر شد. ادبیات زندان، به عنوان بخشی از “خاطرات–روایات شهروندان” برای درک اثرات حوادث مختلف سیاسی و اجتماعی بر جامعه، از اهمیت زیادی برخوردار است. در طول دهه‌های گذشته، این ژانر ادبی، با مجموعه‌ای از خاطرات و روایات زندانیان وارد بازار نشر شده و در کنار غنی‌تر کردن ادبیات، اسناد مهم و قابل اتکایی را نیز در اختیار پژوهشگران و خوانندگان علاقه‌مند قرار داده است. با این حال، خاطرات و روایات خانواده‌ی زندانیان و آن‌چه بر اطرافیان فرد زندانی گذشته است، کم‌تر به نگارش درآمده است. از سوی دیگر تاکنون خاطرات کودکان جایی در ادبیات زندان نداشته است. کتاب “جای خالی مامان” را می‌توان اولین کتاب داستانی بر پایه‌ی تجربه‌ی فرزندان خردسال زندانیان در ادبیات سیاسی ایران دانست.
این کتاب، روایت فرزند خردسال یک زندانی در سال‌های ابتدایی دهه‌ی شصت است. نویسنده روایت خود را بر اساس تجربه‌ی شخصی و پژوهش‌های علمی در مورد آثار زندانی شدن والدین بر روی کودکان نوشته است. کتاب “جای خالی مامان” نه تنها روایت یک کودک است بلکه با زبانی کودکانه نیز نوشته شده است.
نویسنده‌ی کتاب در مقدمه‌ی آن درباره‌ی زبان کتاب می‌نویسد که تلاش او نگاه کردن از زاویه‌ی دید کودک بوده است با کم‌ترین دخالت قضاوت‌های یک فرد بزرگسال. او در ادامه تایید می‌کند که این شکل از روایت کردن، به نقص اطلاعات ارایه شده در کتاب منجر شده است. اما از نظر نویسنده، ویژگی اصلی کتاب، همین نگاه ناقص بوده است. وی تلاش کرده است تا خواننده بتواند درکی از دنیای کودک پیدا کند و به این ترتیب آن‌چه را که دستگیری و زندانی شدن مادر برای کودک به ارمغان می‌آورد، پیش چشم خواننده آورده است.
در پژوهش‌های روانشناسی، رابطه‌ی فرد زندانی با کودک پیش از دستگیری، چگونگی وقوع دستگیری، اولین ملاقات، رابطه‌ی کودک با فرد دستگیر شده در طول دوران زندانی بودن فرد، زندگی عادی کودک بدون حضور فرد زندانی، ویژگی‌های فردی و خانوادگی کودک و آزادی فرد زندانی، مجموعه‌ی به هم پیوسته‌ای اند که شکل و ویژگی‌های هر یک بر نوع و شدت آثار زندانی شدن والدین بر کودک اثر می‌گذارند. “جای خالی مامان” گرچه تجربه‌ی یکی از این کودکان است، اما نویسنده با در نظر گرفتن محدودیت‌های یک اثر ادبی، هر یک از این دوران‌ها و شرایط را در قالب یک یا چند بخش از داستان به تصویر کشیده است.
“جای خالی مامان” را اچ اند اس مدیا در ۱۵۴ صفحه منتشر کرده و نسخه‌های چاپی و الکترونیکی آن از طریق سایت آمازون قابل دسترسی است. این انتشاراتی برای خوانندگان ایرانی آثار خود پیشنهاد می‌کند تا مبلغ معینی را به حساب یک موسسه‌ی خیریه واریز کنند و با ارائه‌ی فیش واریزی، به نسخه‌ی الکترونیکی کتاب دسترسی پیدا کنند.
*مقدمه کتاب و بخشی از آن را با استفاده از امکان گوگل پری-ویو می توانید از اینجا بخوانید.
