فهرستی ناتمام از کتابهای تاثیرگذار نسل ما

مهدی جامی

فهرستهای محبوب کتاب (یا کتابهای دوست داشته؛ مثل این یکی) که گهگاه منتشر می شوند هر کدام از زاویه ای به بازار کتاب برش می زنند و آثار معینی را برجسته می یابند. نه مفید است که همه کتابهای مفید را ذکر کنیم و نه ضروری. در هر کار و در هر فهرستی ناچار باید بهگزین کرد و نامزدهای والا را معرفی کرد. و گرنه فهرست شبیه به کتابشناسی می شود و نه فهرست گزیده. مساله اصلی این است که مساله ما در بهگزین کردن چه بوده و چه سوالی داشته ایم. و طبعا هیچ فهرستی جامع جوابهای همه سوالات ما نیست. پس هر فهرستی گزیده است و نمی تواند غیر از این باشد.

در تهیه فهرستی از کتابهای تاثیرگذار نسل ما (مایی که انقلاب را تجربه کرده ایم) هدف پاسخ به دوست عزیزی بود که قصد داشت برنامه ای برای کتاب راه بیندازد و مثل چندین طرح مشابه در رسانه های فارسی خارج از ایران ناکام ماند! چرا؟ بماند که موضوع بحث من در این یادداشت نیست. از من و چندین نفر دیگر خواسته بود فهرست بدهند از کتابهایی که تاثیرگذار می دانند. و من سعی کردم فهرست ام -کوتاه و گویا و گزیده- کتابهای موثر بر بسیاری از افراد نسل خودم را معرفی کند. البته قصد ارائه لیستی از “همه” آنها را نداشته ام ولی خواسته ام تصویری عمومی از مهمات دوره به دست دهم. وانگهی همه “کتابهای مهم” یا همان مهمات هم در این فهرست نیست چون بسیارند کتابهای مهم که با “اقبال عمومی” روبرو نشده اند و در حوزه خاص و محدود خود موثر بوده اند (و این هم ارزیدنی است که فهرستی از کتابهای مهم به دست دهیم که کمتر در میان مخاطب عمومی شناخته شدند). پس این لیست گزیده ی ناتمامی از کتابهای بحث برانگیز و الهام بخش را در بر می گیرد؛ یعنی کتابهایی که از بخت بلند پرمخاطب بودن برخوردار بوده اند (که لزوما به معنای پرخواننده بودن هم نیست!). نهایت اینکه خود را محدود کرده ام عمدتا به انتخاب آثاری که نویسندگان شان زنده اند یا در سالهای بعد از انقلاب درگذشته اند. به عبارت دیگر، نویسندگانی که در دوره جوانی و میانسالی نسل من زنده بوده اند و کسانی از آنها زنده اند و عمرشان دراز باد.

در این لیست نزدیک به ۷۰ کتاب یاد شده و نام برخی نویسندگان در آن بیش از یک بار آمده است. اما چهره های اصلی در سه چهار دهه اخیر به نظرم اینها بوده اند و بیشتر آنها هم زنده اند: آدمیت / آشوری / بابک احمدی / ادیب سلطانی / باطنی / حکیمی / سیمین دانشور / دولت آبادی / سروش / شایگان / شریعتی / شفیعی کدکنی / جواد طباطبایی / فردید / کاتوزیان / مجتهد شبستری / ملکیان / میلانی / نصر (از نصر و ملکیان من کتابی نیاورده ام فردید هم که ندارد.)

من برخی کتابهایی را که ترجمه بوده اما پرمخاطب شده اند هم آورده ام. ولی فهرست “ترجمه های موثر و پرمخاطب” البته درازتر است و من صرفا نمونه وار اشاره کرده ام. می شود یکبار این لیست را فقط بر اساس ترجمه ها ترتیب داد.

کتابها را موضوعی تقسیم کرده ام که معلوم می کند در هر حوزه چه آثار تاثیرگذاری منتشر شده. و نقد لیست مرا هم آسانتر می کند! اما ترتیب تاریخی در آنها رعایت نشده است. اگر کتاب مهمی از قلم افتاده باشد در هر موضوعی خوشحال می شوم یادآوری کنید. این فهرست نهایی نیست. خودم همین امشب تازه چند کتاب دیگر به آن افزوده ام. ولی می تواند دوستان اهل کتاب را برانگیزد که به این نوع کتابها فکر کنند. اینها آینه های هویت ما هستند:

تاریخ و نظریه تجدد / ایران و غرب
امیرکبیر و ایران – آدمیت
معمای هویدا – میلانی
برآمدن رضاشاه و نقش انگلیسها – سیروس غنی – ترجمه حسن کامشاد
مشروطه ایرانی – آجودانی
ما چگونه ما شدیم – زیباکلام
زوال اندیشه سیاسی – جواد طباطبایی
غربت غرب – نراقی
غربزدگی – آل احمد
آسیا در برابر غرب – شایگان
جامعه کوتاه مدت – کاتوزیان
قبله عالم – عباس امانت
جامعه شناسی نخبه کشی – علی رضا قلی

اندیشه گران دینی
تشیع علوی، تشیع صفوی – شریعتی
قبض و بسط تئوریک شریعت – سروش
مکتب تفکیک – محمدرضا حکیمی
الحیاه – حکیمی
اصول فلسفه و روش رئالیسم – طباطبایی و مطهری
مکتب در فرایند تکامل – مدرسی طباطبایی
هرمنوتیک، کتاب و سنت – مجتهد شبستری
تعمیم امامت – بنی صدر

فلسفه اروپایی
سنجش خرد ناب – کانت – ترجمه ادیب سلطانی
فراسوی نیک و بد – نیچه – آشوری
چنین گفت زرتشت – نیچه- آشوری
جامعه باز و دشمنانش – پوپر- فولادوند
لویاتان – هابز – بشیریه

نظریه ادبی
ساختار و تاویل متن – بابک احمدی
منطق گفتگویی (باختین) – تزوتان تودورف – داریوش کریمی
صورخیال در شعر فارسی – شفیعی کدکنی
متفکران روس – برلین – ترجمه نجف دریابندری
پیشدرآمدی بر نظریه ادبی – تری ایگلتون – ترجمه عباس مخبر
سیر غزل در شعر فارسی – شمیسا

ایرانشناسی
دو قرن سکوت – زرین کوب
بندهش – مهرداد بهار
شاهنامه – خالقی مطلق

داستان
کلیدر – دولت آبادی
سمفونی مردگان – معروفی
طوبا ومعنای شب – پارسی پور
سووشون – دانشور
ثریا در اغما – فصیح
چراغها را من خاموش می کنم – پیرزاد
صد سال تنهایی – مارکز – بهمن فرزانه

شعر
هشت کتاب – سپهری
ترانه های کوچک غربت – شاملو
بیدل شاعر آینه ها – شفیعی کدکنی

شرح و تفسیر ادبی
حافظ نامه – خرمشاهی
افسون شهرزاد – ستاری
رمز و داستانهای رمزی – پورنامداریان
سر نی – زرین کوب

متون و زبان
حافظ به تصحیح ناتل خانلری
حافظ به سعی سایه
قرآن قدس – به کوشش علی رواقی
غلط ننویسیم – نجفی
فرهنگ علوم انسانی – آشوری
نقد و تصحیح متون – نجیب مایل هروی
تاریخ زبان فارسی – خانلری
آیین نگارش – احمد سمیعی
نگاهی تازه به دستور زبان – باطنی

سیاست
خاطرات آیت الله منتظری
اسناد سفارت آمریکا
عالیجناب سرخپوش – اکبر گنجی
شوکران اصلاح – دفاعیات عبدالله نوری
خاطرات و تالمات – محمد مصدق
اقتصاد سیاسی مناقشه اتمی ایران – محسن رنانی
میراث خوار استعمار – مهدی بهار
چه باید کرد؟ – لنین

دایره المعارف
دایره المعارف بزرگ اسلامی – به ویراستاری بجنوردی

صنعت نشر
راهنمای آماده ساختن کتاب – ادیب سلطانی

فرهنگ واژگان
فرهنگ کوچه – شاملو
فرهنگ سخن – انوری
فرهنگ هزاره – حق شناس

هنر
چهره ها – مریم زندی
ایران – نصرالله کسرائیان
هنر در گذر زمان – هلن گاردنر- محمدتقی فرامرزی

آشپزی
کتاب مستطاب آشپزی – دریابندری