نصیر بهزاد
بی بی سی فارسی
بازار انتشار کتاب در افغانستان بر خلاف بیشتر کشورهای آسیایی روزهای سختی را تجربه می‌کند. دولت افغانستان برای هشتاد بنگاه انتشاراتی کتاب مجوز فعالیت صادر کرده، اما تعداد انگشت شمار این بنگاه‌ها حالا فعال هستند. فعالیت این ناشران هم در حال رکود است و شماری از ناشران فعالیت‌هایشان را به دلایل مختلف متوقف کرده‌اند. در بیشتر از یکسال گذشته انتشار کتاب ناشران افغان تا پنجاه درصد کاهش یافته است.
در جاده آسمایی کابل، به دیدن یکی از ناشران کتاب رفتم که هشت نسل خانواده‌اش کتاب بالا و پائین کرده‌اند. آن‌ها کار خود را از یک دکه کتاب‌فروشی آغاز کرده و حالا به یک مرکز بزرگ انتشارات کتاب رسیده‌اند.
وسیم امیری، مدیر انتشارات امیری می‌گوید که “فراز و نشیب زیادی” را در یک ونیم دهه گذشته تجربه کرده است. او پس از سرمایه‌گذاری روی انتشارات کتاب، در فکر بازاریابی افتاد؛ تا اندکی قامت راست کرد، وضعیت کلی در افغانستان تغییر کرد. آقای امیری حالا در فکر” بستن” مرکز انتشاراتش شده، به دلیل رکود این بخش و بیم از آینده نامعلوم.
یک‌ونیم دهه پیش در افغانستان تعداد معدودی سواد خواندن نوشتن داشتند. حالا هم بیش از هفتاد درصد مردم بی‌سوادند. با رو آوردن جوانان به آموزش، مراکز آموزشی توسعه پیدا کرد و ده‌ها هزار جوان به دانشگاه‌ها رفتند. تقریبا اکثر خوانندگان کتاب در افغانستان همین نسل هستند. اما با بالا رفتن نرخ بیکاری و فقر در افغانستان توانایی خرید کتاب هم از بیشتر خوانندگان کتاب گرفته شده است.
شیراحمد سعیدی، مدیر انتشارات سعید، می‌گوید بیشتر جوانان تحصیل‌کرده “مهاجر” شده‌اند و تحصیل‌کرده‌های حاضر هم متاثر از فقر اقتصادی هستند و “توان خرید کتاب ندارند”. سعیدی می‌گوید چندین مرکز انتشارات به دلیل رکود بازار کتاب و مشکلات مالی بسته شده و شماری هم کتاب‌های خود را یا با تخفیف می فروشند یا به حراج می‌گذارند.
بازار کتاب حتی در اطراف دانشگاه کابل، بزرگترین مرکز آموزشی افغانستان، کساد است. حدود یک ساعت در انتشارات عرفان در دهبوری کابل ماندم. در این مدت سه دانشجو وارد این انتشارات شدند که تنها یکی از آن‌ها یک جلد کتاب خرید.
حفیظ‌الله قاسمی، مدیر این مرکز کتاب، می‌گوید کار تولید کتاب را تا پنجاه درصد کاهش داده و کتاب‌های انبار شده هم به فروش نمی‌رسد.
بیشتر ناشران کتاب در کابل می‌گویند به دولت مالیات می‌دهند اما دولت از آن‌ها حمایت نمی‌کند. وزارت اطلاعات و فرهنگ افغانستان می‌گوید حمایت این وزارت شامل “صدور مجوز، تشویق و سهل ساختن” کار ناشران است.
از نجیبه مرام، رئیس اداره نشرات وزارت اطلاعات و فرهنگ، پرسیدم که در سال ۱۳۹۳ در افغانستان چند جلد کتاب چاپ شده است؟ او گفت آمار دقیقی از طبع و نشر کتاب ندارد اما برای ۸۰ مرکز انتشارات مجوز داده شده است.
هنوز در افغانستان فرهنگ کتاب‌خوانی نهادینه نشده است. در مراکز تحصیلی کشور، مواد درسی سال‌های گذشته تدریس می‌شود. بیشتر پژوهشگران و نویسندگان در افغانستان در مراکز آموزش‌های عالی کتاب‌های دیگران را ترجمه می‌کنند.
آگاهان به این باورند که ممکن است بازار چاپ و نشر کتاب در افغانستان، با توجه به وضعیت کنونی، روزهای سخت‌تر از این را هم در پیش داشته باشد.
———————
*با اندک ویرایش
