کیان جوادی
روزنامه اعتماد
روز ملی ادبیات کودک و نوجوان ارج نهادن به تلاش آنهایی است که قلم‌شان را برای کودکان و نوجوانان به کار می‌اندازند، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، شورای کتاب کودک، انجمن تصویرگران کتاب کودک و انجمن نویسندگان کودک و نوجوان از جمله نهادهایی هستند به ادبیات کودک عینیت بخشیده‌اند. اما در این میان نقش کانون پرورش فکری در این حوزه از بقیه پررنگ‌تر بوده است.
تا پیش از تاسیس کانون، ادبیات کودک و نوجوان در ایران چندان مطرح نبود. با راه‌اندازی کانون در دهه چهل بسیاری از نویسندگان، شاعران و هنرمندان سرشناس ایران در رشته‌های مختلف به همکاری دعوت شدند و حاصل این همکاری‌ها، تولید و انتشار مجموعه عظیمی از کتاب‌ها، فیلم‌های کوتاه، انیمیشن و نوارهای شعر و قصه و موسیقی برای گروه‌های سنی مختلف بود. با شکل‌گیری بخش انتشارات کانون بود که جریان نویسندگی برای کودکان و نوجوانان در ایران از سال‌های دهه چهل رسمیت یافت. اگرچه بیشتر آثار تولید شده به وسیله نویسندگان و شاعران در کانون رنگ و بوی سیاسی داشت و بیشتر برای مخاطبان بزرگسال نوشته می‌شد.
یکی از مهم‌ترین کتاب‌های کودک که در این دوره در کانون منتشر شد، قصه «ماهی سیاه کوچولو» از صمد بهرنگی بود که نشان‌دهنده افکار سیاسی و انقلابی این نویسنده و آموزگار روستاهای دوردست آذربایجان بود. تاثیر کتاب‌های کانون بر تولیدات سایر ناشران، آنچنان بود که تا مدت‌ها قطع خشتی کتاب‌های کودکان به «قطع کانونی» شهرت داشت.
حالا در این سال‌ها نویسندگان کودک و نوجوان نسبت به گذشته جایگاه شایسته‌تری پیدا کرده‌اند. اگر تقویم کشور را ورق بزنیم حالا دیگر روزی به نام روز ملی ادبیات کودک و نوجوان داریم، روزی که به نام یکی نویسندگان حوزه ادبیات کودک به ثبت رسیده است.
چند سالی است که ١٨ تیرماه سالروز درگذشت مهدی آذریزدی، نویسنده کودک و نوجوان به عنوان روز ملی «ادبیات کودک و نوجوان» نامگذاری شده است. نام آذریزدی برای نسل‌های مختلف از کودکان گرفته تا بزرگسال‌ها در ایران بسیار آشنا و دوست داشتنی است و روایت‌هایش دوست‌داشتنی‌تر؛ او زمانی که در یک کتابفروشی مشغول کار بود، با ادبیات آشنا شد. بعدتر تصمیم گرفت داستان‌هایی را که می‌خواند، به زبان کودکانه بازنویسی کند تا فرصت خواندن این کتاب‌ها را برای این گروه سنی هم فراهم کند. همین تصمیم باعث شد تا او در طول فعالیتش بیش از ٣٠ اثر به نظم و نثر برای کودکان منتشر کند که معروف‌ترین آنها مجموعه هشت جلدی «قصه‌های خوب برای بچه‌های خوب» است.
علاوه بر نامگذاری روز ١٨ تیرماه به عنوان روز ملی ادبیات کودک و نوجوان، در تقویم جهانی هم با نامگذاری دوم آوریل (١۴ فروردین) به عنوان روز جهانی کتاب کودک به اهمیت این مساله توجه شده است.
همین نام‌گذاری‌ها بهانه‌ای هستند برای مرور ادبیات کودک و نوجوان و البته بررسی باید و نبایدهای آن، ادبیاتی که به نظر می‌رسد با گذشت زمان تکراری نمی‌شود و برای بچه‌های همه نسل‌ها، چه دیروز و امروز خواندنی است. «لک‌لک‌ها بر بام»، «خواهران غریب»، «سفر مرغ باهوش»، «کوه‌های سفید» و… از جمله همین آثار هستند.
اینها کتاب‌هایی بودند که از سال گذشته به بهانه پنجاهمین سال تاسیس کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان دوباره تجدید چاپ شدند و در میان کتاب‌های تالیفی یا ترجمه شده اسامی آشنای زیادی چون حسین سناپور، نادر ابراهیمی، نیما یوشیج، لیلی گلستان، محمدعلی سپانلو، سیروس طاهباز، محمد قاضی، مجید عمیق، حافظ میرآفتابی، فرشته طائرپور، ثمین باغچه‌بان، سیاوش کسرایی، رضی هیرمندی، علی خدایی، فریده فرجام، جواد مجابی و… دیده می‌شد.
ادبیات کودک اگر چه در ایران و در قالب داستان‌های شفاهی همواره جایگاه ویژه‌ای داشته است اما شروع جدی آن را می‌توان همزمان با ترجمه آثار غیر ایرانی در این حوزه برای کودکان دانست.
در سال ١٣٣٢ موسسه فرهنگی فرانکلین با همکاری نشرهای فعال آن زمان در ایران از جمله انتشارات امیرکبیر ترجمه گسترده آثار معروف خارجی را در حوزه کودک و نوجوان شروع کرد که از آن جمله می‌توان به آثار هانس کریستین اندرسن، نویسنده مشهور دانمارکی یا مجموعه گردونه تاریخ و کتاب‌های طلایی را در حوزه مستند نام برد. علاوه بر این در طول این دهه بازنویسی آثار کلاسیک و کهن ایرانی نیز در ایران شروع شد که به نگارش آثاری همچون قصه‌های خوب برای بچه‌های خوب از مهدی آذر یزدی، داستان‌های ایران باستان از احسان یارشاطر، برگزیده داستان‌های شاهنامه یا داستان‌های دل‌انگیز ادبیات فارسی از زهرا خانلری همراه شد.
فعالیت در این حوزه با شروع کار کانون پرورش فکری در میانه دهه چهل شمسی رنگ و بوی جدی‌تری به خود گرفت و علاوه بر چاپ آثاری در حوزه ادبیات کودک این کانون تولید آثار مربوط به کودکان را در سایر حوزه‌ها هم عهده‌دار شد. کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در طول پنج دهه فعالیتش دوهزار و ٣۴۶ عنوان کتاب شامل کتاب الکترونیکی، کتاب گویا، کتاب بریل و… برای کودکان منتشر کرده است.
این کانون امسال نیز ٢۴ عنوان کتاب به چاپ رسانده است و به این شکل نام خودش را به عنوان جدی‌ترین انتشارات برای چاپ آثار کودک و نوجوان در ایران جا انداخته است. اما باید دید بازنشر آثار قدیمی حوزه ادبیات کودک و نوجوان با توجه به تفاوت‌ها و ویژگی‌هایش از دیگر حوزه‌ها تا چه اندازه ضرورت دارد؟ در همین ارتباط با برخی نویسندگان و مترجمانی که آثار آنها از سوی انتشارات کانون منتشر شده یا این روزها دوباره تجدید چاپ شده است، گفت‌وگوهایی داشتیم. از صحبت‌های نویسندگان و مترجمان این حوزه می‌توان به اهمیت و ضرورت تجدید چاپ آثار قدیمی دست یافت. به بیان دیگر حتی باتوجه به تفاوت نسل‌ها و تفاوت روحیه کودک و نوجوان دیروز و امروز اگر در زمان انتشار، آثار با توجه به نیازسنجی‌های صورت گرفته منتشر شوند و کیفیت فدای کمیت نشود شاهد انتشار آثار فاخر و ماندگاری هستیم که می‌تواند برای نسل‌های بعدی نیز قابل استفاده باشد.
انتشارات کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان نیز در همین راستا آثار قدیمی را تجدیدچاپ می‌کند و تاکنون ۶٧ عنوان کتاب از این آثار با ویرایش جدید منتشر شده است. برخی از این آثار برگزیده جایزه‌های بزرگ ادبی داخلی و خارجی حوزه کودک و نوجوان هستند.
برای نمونه آثاری چون «شعرهایی برای کودکان»، «بهار در شعر شاعران ایران»، «تصویرها»، «آرش کمانگیر»، «سیبو و سارا کوچولو»، «من و خارپشت و عروسکم»، «گل بانو و خورشید»، «توکایی در قفس»، «سفرهای سندباد»، «فلزها»، «پهلوان پهلوانان»، «پرنده چه گفت؟» و «بابای شب» از آثاری هستند که توانسته‌اند جایزه «هانس کریستین آندرسن»، جایزه نمایشگاه «NOMA»، جایزه نمایشگاه کتاب‌های تصویری جهان، جایزه نمایشگاه بولونیا «BOLOGNA»، جایزه سیب طلایی در نمایشگاه «BIB» و کسب لوح تقدیر جشنواره کتاب کودک و نوجوانان کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان را به خود اختصاص دهند.
*گفتگوهای روزنامه را در این صفحه می توانید بخوانید.
