امر روزمره در جامعه پساانقلابی؛ از دوره صف به جامعه تستی

انسان شناسی و فرهنگ

عباس کاظمی
امر روزمره در جامعه پسا انقلابی
تهران: فرهنگ جاوید، ۱۳۹۵

کتاب امر روزمره در جامعه پسا انقلابی نوشته عباس کاظمی از سه بخش و ضمائم تشکیل شده است که هر بخش نیز به قسمت­های مختلفی تقسیم شده است و در هر بخش نویسنده از طریق اشیای موجود در زندگی شهروندان و از خلال روزمرگی­های افرادِ جامعه به تحلیل های اجتماعی_ فرهنگی، سیاسی و اقتصادی دست زده است.

در بخش اول، نویسنده مباحث نظری مربوط به اشیا را مطرح کرده است و زندگی روزمره را از خلال رابطه­ امر مادی و امر غیر مادی بررسی می­کند و به ذکر نظریات افرادی چون زیمل، مارکس، آپادورای و… در مورد ارتباط اشیا و انسان­ها می­پردازد. و با اشاره به زندگی­نامه فرهنگی اشیا وارد زندگی فرهنگی کالاها می­شود و اشیا به لحاظ فرهنگی نشانه گذاری می­شوند. در ادامه با بحث کوپیتوف به زندگی­نامه فرهنگی و تاریخ اجتماعی اشیا می­پردازد که در زندگی نامه فرهنگی، تحولات و مسیری که شیء طی کرده است بررسی می­شود اما در تاریخ اجتماعی، فراز و نشیب­ها و تحولات اشیا در طول تاریخ بررسی میشود. آپادورای در موقعیت کالایی بر مناسبات اجتماعی که حول آن شکل می­گیرد تاکید دارد اما نگارنده کتاب برخلاف آپادورای که حیات اجتماعی اشیا را منوط به کالایی شدن آن می­داند معتقد است که بهترین بخش حیات اجتماعی چیزها در لحظات خارج از کالایی شدن­شان است. در مورد نظریه اشیا با ارائه نظریات مانوئل دولاندا، گراهام هرمن برتری انسان نسبت به اشیا را نفی می­کند و تمام ابژه­ها را در کنار یکدیگر قرار می­دهد. جین بنت نیز حیات اشیا را به ایدئولوژی­های سیاسی ربط می­دهد وآن­ را به عنوان نیروی سیاسی در نظر می­گیرد. در مطالعات فرهنگی نویسنده از شهروندی امور سخن می­گوید و گریزی به نظریات میلر می­زند وی بدنبال فهم پیچیدگی­ها و تنوعات اشیا ست بدون اینکه سعی کند شیء را به نمادهای اجتماعی تقلیل دهد و بر مناسبات اجتماعی از طریق اشیا تاکید می­کند.

در بخش دوم کتاب، نویسنده با کمک اشیا به نشان دادن کلیت فرهنگی جامعه در دهه ۶۰ می­پردازد. در هر قسمت با استفاده از یک شی روزمرگی­ها و نقش شیء در زندگی افراد جامعه به تصویر کشیده می­شود. قسمت اول از “پیکان” که در تمام وجوه زندگی افراد جامعه حضور دارد استفاده شده است و از «وحدت پیکانی، اخلاق پیکانی و هویت پیکانی و چیزی که وضعیت اقتصادی جامعه را نمایان می­ساخت.» سخن می­گوید.

“صف”، روزمرگی دیگری است که مردم دهه ۶۰ با آن عجین شده بودند و به تجربه­ همیشگی شان بدل شده بود. نویسنده از خلال همین امر روزمره مسائلی چون یکسان­سازی، نحوه کنترل اجتماعی، اوقات فراغت، اقتصاد روزمینی و زیرزمینی و… را به نمایش می­گذارد و از نتایجی که از بین رفتن صف در برداشت سخن می­گوید.

نویسنده از دیوار و دیوارنگاری­ها و بازآفرینی آرمان­ها و ایدئولوژی-ها بر روی “دیوار” سخن می­گوید که از همان زمان انقلاب محل تجلی آرمان­ها و ایده­ ها و نشان دادن سبک زندگی و به عبارتی آرمان­های از دست رفته و سبک­های زندگی سرکوب شده است.

با “ویدئو” مسائلی چون اوقات فراغت، شرایط جامعه جنگ زده، و متصل شدن به گذشته­ ای که دیگر وجود نداشت و چگونگی تلاش مردم برای فرار از «نگاه مسلط» را نشان می­دهد.

و در آخر بحث شلوارهای جین و کراوات که فارغ از پوشاک بودنشان چه دلالت­های معنا شناختی، ایدئولوژی­ و غیرایدئولوژی و برداشت­ها و معانی مختلف در سطوح مختلف فرهنگی را در خود نهان دارد را مطرح می­کند،کراوات نیز بعنوان شیء تزیینی مرزهای مختلفی را میان طبقات و گروه ها ایجاد می­کند.

در فصل سوم کتاب، نویسنده جامعه پسا انقلاب را به تصویر می­کشد یعنی جامعه پسا انقلابی که به یک جامعه­ مصرف­گرا تبدیل شده است و نویسنده سیر تحولات یک جامعه­ انقلابی را که به یک جامعه­ مصرفی رسیده است شرح می­دهد و از پیامدهای آن سخن می­گوید که رابطه­ فرد با بدن تغییر می­کند، طبقه­ متوسط بافرهنگ و دیدگاه­های جدیدی که ناشی از مصرف گرایی است شکل می­گیرد و زیست جدیدی را به وجود می­آورد. نویسنده از خلال فیلم­های فرهادی بویژه “جدایی نادر از سیمین” که بازنمایی واقعیت­های پنهان جامعه است این واقعیت­ها را برای مخاطب تفسیر می­کند که جامعه­ اکنون ما جامعه ایست که از جدایی­ها و عدم توانایی در برقراری ارتباط رنج می­برد و نهاد خانواده­ ای که سرشار از تناقضات شده است و فرد در جامعه پشتوانه­ ای ندارد.

نویسنده خانه و خانواده ­های پساانقلابی را نشان می­دهد که ایدئولوژی­های اقتصادی و سرمایه­ داری بر آن حاکم شده­ اند و دستیابی به خانه به آرمانی برای خانواده­ ها تبدیل شده است. و از تغییر «ماهیت خانه، جنسیت خانه و زندگی جدید خانه» سخن می­گوید. وی همچنین از سبک زندگی برج-­نشینی در دهه­ های جدید می­گوید که امتداد زندگی زیرزمینیِ دهه­ های ۶۰  و قبل­تر است که به عبارتی ویژگی­های آن­ها را در خود حمل می­کند.

قسمت دیگر فصل سه مقوله شادی و ایدئولوژیک شدن آن در زندگی پسا انقلابی ایرانی­هاست که شادی را در زندگی آن­ها کمرنگ و رضایت را کاهش داده است و نویسنده برای رهایی از این ایدئولوژی شدن، غیر دولتی کردن شادی و مقوله ­های دیگر را مطرح می­کند. در مقابل شادی بحث خشونت را مطرح می­کند. خشونت در زندگی روزمره: خشونت­های جسمی و رسانه­ ای که نتیجه­ ناتوانی شهروندان در برقراری ارتباط با یکدیگر است که عدم برقراری ارتباط به عدم شکل­گیری نهادهای مدنی برای تربیت فرد در گروه­های مدنی و تنها تکیه به نهاد خانواده و نهادهای سنتی برای پرورش وی است که افراد فردگراتر شده و به خشونت علیه یکدیگر می­پردازند.

نویسنده از خلال کنکور به یک جامعه وشهروند پسا انقلابی که به تنزل اخلاقی و صنعتی شدن علمی دچار شده است اشاره می­کند و از ایدئولوژی کنکور در سیاست و منطق ایدئولوژیک خودکنکور سخن می­گوید. علاوه بر این­ها وی نمایشی شدن زندگی افراد را نشان می­دهدکه این نمایشی شدن طبقات مرفه به طبقات متوسط نیز سرایت کرده است وفساد فرهنگی- علمی را در کنار فساد اقتصادی طبقه مرفه با خود به ­همراه دارد.

در بخش ضمائم نویسنده از خلال زندگی پیرزنی که در کنار دانشگاه تهران دستفروشی می­کند، آینده و گذشته جامعه ما و شهروندان را به هم پیوند می­دهد.  و مجسمه ­های شهری را که بعنوان نماد و نشانه شهری بکار می­برد نشان می­دهد که مجسمه­ هایی ­اند تداعی­گر گذشته­ که سعی می­کنند افراد را در گذشته نگه دارند . و از طریق عکسی از دانشجویان در حال آزمون که جایگزین یک تصویر که شور انقلاب را نشان می­دهد شده است رابطه­ آموزش و کنکور و یک جامعه­ کنکوری و تستی شده را نشان می­دهد که اهداف افراد جامعه هم به تبع آن تغییر یافته است.

—————————-
با ویرایشی مختصر تا خصوصیات متن اصلی را همچنان بتوانید ببینید بخصوص این “که”ها. باید بگویم به دلم ماند که یک متن شسته رفته و خوش‌نوشت فارسی در سایت انسان شناسی و فرهنگ بخوانم! بعضی دوستان تخصصی پیدا کرده اند در فارسی ناهموار نوشتن. – م.ج