موسیقی ایرانی در ترکستان چین

 نویسنده این کتاب از سال ۶۹ به همراه خانواده خود به چین رفت چون همسرش به ماموریت تدریس زبان فارسی در دانشگاه پکن فرستاده شده بود. این سفر باعث شکل‌گیری تحقیقات گسترده نویسنده در حوزه فرهنگ چین شد. از او پیش از این کتابی در باره واژه های فارسی در زبان اویغوری منتشر شده است.

ایالت شین‌جیان که به آن سین‌کیانگ یا ترکستان خاوری نیز گفته می‌شود در غرب چین جا دارد و هم‌مرز با پاکستان، افغانستان و تاجیکستان است و شهرهایی تاریخی و نام‌آور هم‌چون کاشغر، یارکند، آذرکند(آذرقند)، تورپان (تورفان) و محوطه‌های تاریخی هم‌چون بلاساغون (بلاساگان = بلاشگان)، یارغول (یارگال) دارد. مردم این ایالت به جز اندک چینیانی که در آن‌جا به سر می‌برند، همه ایرانی‌تبار، ترک زبان و مسلمان هستند و از قوم تورانی یا ترک که به آن‌ها ترکان ایغور گفته می‌شود.

نادره بدیعی در وقت‌های آزاد و اوقات فراغت خود در چین به فراگیری زبان اویغوری و پژوهش در این باره پرداخته و پس از انتشار کتاب «فرهنگ واژه‌های فارسی در زبان اویغوری چین» (بنیاد نیشابور، ۱۳۷۷)، کتاب حاضر را راهی بازار نشر کرده است. آن‌چه موسیقی اویغوری نامیده می‌شود، هنری‌ است که از دیرباز از ایران به میان اویغورها رفته و به مرور زمان گویش یا لهجه اویغوری به خود گرفته است.

جای شگفتی نیست اگر سازهای ایرانی، سازهای رایج شین‌جیان باشند و با همین نام‌های فارسی مورد استفاده قرار بگیرند. نام بسیاری از مقام‌های موسیقی اویغوری هم، مانند مقام نوا، چهارگاه، پنج‌گاه و جزآنها فارسی است.

عناوین بخش‌های مختلف کتاب «موسیقی ایرانی در چین» به این ترتیب است:

«نگاهی به تاریخ موسیقی اویغوران چین»،
«غزل روح مقام، سروده سیف‌الدین عزیزی، موسیقی‌دان و مقام‌شناس اویغور»،
«مقام و موسیقی ایرانی در میان اویغوران»،
«الف: موسیقی مذهبی»،
«ب: تک‌نوازی، گروه نوازی و ترانه‌خوانی، موسیقی رقص، برخی رقصهای اویغوری»،
«سازهای ایرانی در شین‌جیان چین»،
«خوشتاز، ساز کهن ایرانی»،
«رواج سازهای ایرانی در میان چینیان» و
«واژه‌ها و اصطلاحات موسیقی ایرانی در شین‌جیان چین».

در قسمتی از این کتاب می‌‌خوانیم:

چنان‌ که همه دگرگونیهایی را که نویسنده کتاب می‌نویسد و اذعان دارد همه سالیانی بسیار پس از انقلاب مشروطیت ایران بوده است، در حدود سالهای انقلاب مشروطیت یا اندکی پیشتر از آن آشنایی با موسیقی غربی و پس از آشنایی با خط موسیقی و تفکر موسیقی ایرانی و چند صدایی در ایران روی داد که اندک اندک این اندیشه‌ها به سرزمین‌هایی که در پرتو فرهنگ ایران می‌زیند نیز رسوخ کرد یا سرزمینهایی هم چون تاجیکستان گرامی که همیشه چشم به سوی فرهنگ ایرانی داشته‌اند و پس اویغوران که در درازنای تاریخ از سفره گسترده فرهنگ ایرانی بسیار بهره گرفته اند چنان که بسیار سالیان پس از آن که در ایران «اپرت» ساخته شد در آن سرزمینها نیز اپرت ساختند، که از آن جمله اپرتهای میرزاده عشقی را می‌توان نام برد.

این دگرگونیها در موسیقی نه تنها ایران که در منطقه و در میان اویغوران هم چنان ادامه یافت و پس از آشنایی ایغوران با خط موسیقی اروپایی و حضور گرامافون در آن سامان، سردمداران فرهنگی ایغور به این فکر افتادند که به گردآوری کامل مقامهای ایغوری و ضبط آنها در صفحه موسیقی بپردازند تا آن را ماندگار کنند و این رویداد پس از سالهای ۱۹۵۰ – ۱۹۶۰ در آن سامان رخ داد یعنی تحول و دگرگونی موسیقی در شین‌جیان بسیار کند صورت گرفت در حالی که در ایران این دگرگونی‌ها بسیار شتابان بود و ایران در سالهای پایانی سده نوزدهم با موسیقی اروپایی، نت نویسی به شیوه باختری، گرامافون، پیانو و … آشنا شده بود و نقش محمدصادق‌خان سرور الملک، خاندان علی اکبر خان فراهانی، میرزا عبدالله، آقا حسین‌قلی، مهدی‌قلی خان، شیدا، عارف، درویش خان ـ حتی مسیو لومر فرانسوی ـ میرزاده عشقی، درویش خان، مرتضی‌خان نی‌داوود و … تا سرانجام کلنل وزیری، استاد خالقی، استاد صبا و کسانی هم چون مین‌باشیان، پرویز محمود، ملک اصلانیان و … بسیار کسان دیگر را به هیچ روی در این دگرگونیها نمی‌توان نادیده گرفت.

این کتاب با ۱۱۶ صفحه مصور، شمارگان هزار نسخه و قیمت ۱۰ هزار تومان منتشر شده است.

نادره بدیعی کتاب هم در باره دوازده مقام موسیقی رایج در چین و تاجیکستان به فارسی ترجمه کرده است با این مشخصات:

موسیقی ایرانی در چین درباره دوازده مقام
سیف‌الدین عزیزی‏‫؛ برگردان نادره بدیعی
لنگرود‏‫: سمرقند‏‫، ۱۳۹۱.

——————————-

* با ویرایش و افزوده ها