مراسم رونمایی از فرهنگ-دانشنامه کارا، اثر بهاءالدین خرمشاهی، عصر دوشنبه ۴ خرداد با حضور وی، کامران فانی، نصرالله پورجوادی و مدیران سه نشر معین، نگاه و شباهنگ در فرهنگسرای ارسباران برگزار شد. خرمشاهی که از نویسندگان پرکار بعد از انقلاب است و چندین فرهنگ واژگانی تالیف کرده یا زیر نظر او منتشر شده در باره این فرهنگ تازه توضیحاتی داد:
دوست هوشمندی به من گفت چرا این قدر زحمت می کشی که این دانشنامه را به چاپ برسانی وقتی پاسخ هر سوالی را در فرهنگ هزاره یا فرهنگ پویا پیدا می کنم. من به آن دوست گفتم حرف خوبی می زنی ولی باید صبوری کنی تا فرهنگ دانشنامه کارا منتشر شود تا ببینی یک فرهنگ هزاره دیگر یا فرهنگ پویای دیگر است یا نه. این فرهنگ دانشنامه، چند وجه تمایز دارد که آن ها را برمی شمارم.
غذای خوب از مواد اولیه خوب درست می شود. یک فرق فرهنگ-دانشنامه کارا با هرآن چه که تا به حال منتشر شده، این است که با پدیده نویی روبرو شدیم و آن هم فرهنگستان است. آقای پورجوادی کار بزرگی در مرکز نشر دانشگاهی کرد و بنیان معادل سازی واژه ها را در این مرکز بنا نهاد. ایشان هم معادل نامه منتشر می کرد هم فرهنگ. باری، در طول کار روی فرهنگ-دانشنامه کارا، حمایت حضرت حق را بارها و بارها دیدم. خب من آدمی مذهبی هستم و این جور فکر می کنم.
اولین جایی که به فارسی و زبان فارسی اندیشید، فرهنگستان دوم بود. این فرهنگستان، تعداد زیادی از واژه های مربوط به ورزش فوتبال را ساخت و مثلا دروازه بان که فکر می کنید به راحتی ساخته شده، محصول این فرهنگستان است. فرهنگستان اول در دوره اوج حکومت رضاخان در حدود سال ۱۳۱۴ فعال بود. بعد از آن اتفاقات شهریور ۱۳۲۰ پیش آمد و کار فرهنگستان به وقفه خورد. سپس یک دوره یا بهتر بگوییم دهه بی حکومتی و بلاتکلیفی در ایران وجود دارد که تا دهه ۴۰ طول کشید. تا این دهه، رونق فرهنگی نداشتیم ولی دهه ۴۰، دهه ای معجزه آسا بود که در آن فرهنگستان دوم تاسیس شد. این فرهنگستان را مرحوم خانلری و صادق کیا راهبری می کردند. این دو از اصحاب ذوق، نظر می خواستند و دعوت به کارشان می کردند. این دوره فرهنگستان که رونق خوبی داشت، زیاد نپایید.
فرهنگستان سوم، از سال ۶۸ و ۶۹ شکل گرفت و الان ۲۵ سال سابقه دارد و نزدیک ۵۰ هزار واژه انتخاب کرده است. به این نکته توجه داشته باشید که واژه گزینی بر واژه سازی مقدم است. من هم اگر واژه ای را در این فرهنگ ساخته باشم، زمانی بوده که دیگر چاره ای نداشته ام. بالاخره فرهنگ کارا، یک فرهنگ عمومی است. یعنی چهار جلد اول آن عمومی است و در جلد پنجم بود که سراغ متخصصان فرهنگستان رفتیم.
ویژگی دیگر فرهنگ-دانشنامه کارا این است که آوانما یا تلفظ نمای آن را از زبان اصلی گرفتیم. البته معتقدم تا حدودی بی دقتی در آن پیدا می شود اما در کل، در این مورد، آب را از سرچشمه خوردیم.
فرهنگ نویسی یک روند، یک روش و یک کوشش پژوهشی است. یعنی مرتب باید پژوهش کنی که این لغت چه معنی می دهد، آن لغت چه معنی می دهد. فرهنگ نویسی این نیست که یک فرهنگ خارجی را برداریم و ترجمه کنیم. البته مترجم بودنم هم در این فرهنگ به من کمک کرد ولی همه چیز نبود.
صالح رامسری مدیر نشر معین در این نشست به نمایندگی از سه ناشری که این فرهنگ-دانشنامه را چاپ کرده اند، گفت: آقای خرمشاهی فروردین امسال، ۷۰ ساله شدند و این دانشنامه، هدیه ای از طرف سه ناشر برای تولد ایشان است.
————–
با ویرایش (از جمله تصحیح اردیبهشت به خرداد!). البته از توضیحات آقای خرمشاهی یا دست کم از گزارشی که خبرنگار مهر داده چیز زیادی دستگیر ما نشد که این فرهنگ چه ویژگیهایی دارد! خرمشاهی می گوید چند ویژگی متمایز ولی فقط یکی گزارش شده که آن هم – یعنی ارتباط با فرهنگستان – دقیقا روشن نیست چه اهمیتی به این کتاب داده است. ولی حتما کار خوبی است که سه ناشر برای آن سرمایه گذاری کرده اند. بهتر است ناشران برای مجالس رونمایی یک بیانیه مطبوعاتی تهیه کنند و به دست خبرنگاران کتاب نخوان بدهند تا دست کم از روی آن بیانیه ویژگیهای درست آن کتاب نقل شود. البته مهر یک خبر دیگر هم در باره حرفهای آقایان فانی و پورجوادی منتشر کرده که آن هم چیز دندانگیری ندارد و به شناخت این کتاب تازه که اسم و رسم دوگانه فرهنگ-دانشنامه دارد هم کمک نمی کند. حتی این خبر ایرنا هم چیز زیادتری ندارد جز اینکه می فهمیم: «کارا مفصل ترین فرهنگ دانشنامه در طول تاریخ دویست ساله فرهنگ نگاری انگلیسی- فارسی محسوب می شود و بالغ بر چهار هزار صفحه دو ستونی، با حروف نسبتا ریز ویژه فرهنگ، در پنج جلد در قطع وزیری تدوین و منتشر شده است.» و مبنای مطالب دانشنامه ای اش بریتانیکا ست. پس تا وقتی که کتابگزاری در نهادهای خبری فارسی وضع بهتری پیدا کند راه حل جدی گرفتن بیانیه مطبوعاتی است. – م.ج
پس نوشت: نمونه ای از کتاب را به صورت نسخه پی.دی.اف آنلاین می توانید در این نشانی ببینید. با سپاس از ف.م. سخن.
