پشت دریچهی جهان
عمران صلاحی
تهران: مروارید، چاپ دوم ۱۳۹۳
۳۹۴ صفحه، ۱۴۵۰۰ تومان
بعد از انتشار نخستین آثارش، نامهی دعوتی برایش رسید که او را به دیدار با هیأت تحریریه مجله دعوت کرده بودند. چند روز بعد سوار دوچرخه اش شد و به آنجا رفت. آنقدر کم سن و سال بود که کسی باورش نمی شد که آن شعرها و کاریکاتورها را او برای مجله توفیق فرستاده است.
«ماجرای طنزنویسی من این جور شروع شد که منزل پدری من در جوادیه بود. یک خانواده بسیار فقیر. من معمولاً در پیادهرویهای روزانهام خیلی چیزها از داخل جوی آب و کنار دیوار پیدا میکردم. مخصوصاً همیشه دنبال روزنامه و مجله بودم، و هر جا یک تکه روزنامه پیدا میکردم آن را برمیداشتم، تمیزش میکردم و میخواندمش. یک روز از داخل جوی چهار صفحه از یک روزنامه را پیدا کردم که اسمش «توفیق» بود. تا آن موقع نمیدانستم توفیق چیست. آن را بردم خانه و خاکش را پاک کردم و خواندم. خیلی خوشم آمد. تصادفا نشانی توفیق در آن چهار صفحه وجود داشت.»
آشناییاش با مجله توفیق پلی بود برای ورود عمران صلاحی به دنیای شعر و طنز و کاریکاتور. هرچند که در توفیق کاریکاتورهای او را بیشتر پسندیده بودند، اما خود او به شعرش اعتقاد بیشتری داشت؛ و به هر حال پای ثابت توفیق شد. کم و بیش از همان ایام شعر جدی هم میسرود و نخستین شعر او در قالب نیمایی در مجله خوشه به سردبیری احمد شاملو (۱۳۴۷) منتشر شد که از معتبرترین نشریات ادبی زمان خود بود.
علاقه صلاحی به طنز باعث شد که او در این حوزه به پژوهش نیز بپردازد. حاصل آن کتاب طنزآوران امروز ایران (با همکاری بیژن اسدیپور) است که در سال ۱۳۴۹منتشر کرد. عمران صلاحی از سال ۱۳۵۲ به استخدام رادیو در آمد و در همانجا نیز بازنشسته شد. در سالهای پس از انقلاب با مجله طنز گل آقا و نشریات جدی ادبی همانند دنیای سخن و کلک نیز همکاری مداوم داشت. عمران صلاحی در مهر ماه سال ۱۳۸۵ در شصت سالگی درگذشت.
آثار بسیاری از او منتشر شده که از آن جمله است: گریه در آب (۱۳۵۳)، قطاری در مه (۱۳۵۵)، ایستگاه بین راه (۱۳۵۶)، هفدهم (۱۳۵۸)، پنجره دن داش گلیر (۱۳۶۱، به زبان ترکی آذربایجانی)، رویاهای مرد نیلوفری (۱۳۷۰)، یک لب و هزار خنده (۱۳۷۷)، حالا حکایت ماست (۱۳۷۷)، ناگاه یک نگاه (۱۳۷۹)، هزار و یک آینه (۱۳۸۰).
«پشت دریچه جهان» اما در کارنامه عمران صلاحی از جایگاهی ویژه برخوردار است. این کتاب از جمله کتابهای منتشر شدهی صلاحی در سالهای پس از مرگ زودهنگام اوست که به همت پسرش (یاشار صلاحی) گردآوری و به همت نشر مروارید وارد بازار شده است. پشت دریچه جهان در برگیرنده اشعار منتشر نشده اوست. اغلب صلاحی را به طنز می شناسند، اما او در شعر جدی نیز از آثاری در خور اعتنا برخوردار است. اما متاسفانه این وجه از توانایی های عمران صلاحی در سایه اعتبار آثار طنز او قرار گرفته و کمتر به آن توجه شده است و بسیاری از مخاطبان نه چندان حرفه ای شعر با این قسم آثار صلاحی آشنا نیستند.
یاشار صلاحی در یادداشت کوتاهی در ابتدای کتاب به این نکته اشاره کرده که اغلب کتابهای شعری که از پدرش منتشر شده در واقع گزینه ای از اشعاری بوده که صلاحی می سروده اما به دلیل حجب و فروتنی ذاتیاش کمتر مایل به انتشارش بوده است. با توجه به این نکته چنانکه از حجم کتاب نیز پیداست از صلاحی شعرهای منتشر نشده فراوانی برجای مانده که به دوره های گوناگون فعالیت ادبی و هنری او برمی گردند.
علاقه مندان شعر صلاحی در کتاب پشت دریچهی جهان با منبع پر و پیمانی از اشعار او رو به رو هستند که یک دوره چهل ساله از سروده هایش را دربر می گیرد. گردآورنده اشعار برای آنکه تغییر و تحول شعر و زبان عمران صلاحی در رهگذر این چهار دهه روشن باشد با قید ترتیب زمانی اشعار را مرتب کرده است. بنابراین نخستین اشعار کتاب به اردی بهشت ۱۳۴۵ که صلاحی تقریبا بیست ساله بوده برمی گردد و آخرین آن نیز به شهریور ۱۳۸۵ چند هفته قبل از درگذشت او.
تنوع شعری در این کتاب بسیار چشمگیر است، پشت دریچهی جهان قریب به ۲۷۰ شعر را شامل می شود که در قالبهای مختلفی چون غزل، قصیده، نیمایی، هجایی و سپید سروده شدهاند.
اگر چه برخی از این اشعار در نشریات منتشر شدهاند، اما هیچیک در کتابی منتشر نشده اند و حتی برخی از آنها عنوانی نداشتهاند. این کتاب فرصت مغتنمی ست برای آنها که می خواهند سیر تغییر و تحول زبان و ریتم شعری عمران صلاحی را مورد تحلیل و بررسی قرار دهند.
