ایده اصلی دکتر رواقی در این اثر آن است که آنچه به نام سبک خراسانی در ادبیات فارسی نامیده می شود و ویژگیهای معینی از نظر زبانی و سبک شناختی برای آن فرض می شود نام فراگیری برای همه آثار خراسانی سده های ۳ تا ۵ نیست و نمی توان همه این آثار را دارای سبک واحدی دانست. این اثر شاهدی بر نگره او در این زمینه است که با تفصیل فراوان مواد ناهمخوانی سبکی متن های فرارودی – از جمله کتاب ارشاد – را با سبک عمومی خراسانی نشان دهد. – م.ج
ضمیمۀ ۳۹ آینۀ میراث (دوفصلنامۀ ویژۀ پژوهشهای متن شناسی)، دورۀ جدید، سال سیزدهم، ۱۳۹۴، با عنوان «گونه شناسی متن های فارسی؛ گونۀ فارسی فرارودی (ماوراءالنهری) با نگاهی به کتاب ارشاد» تألیف دکتر علی رواقی در ۱۵۷ صفحه منتشر شد. (برای دانلود به پایان مطلب نگاه کنید.)
زبانی که پس از کمرنگ شدن زبان پهلوی، از سدۀ سوم هجری در گسترۀ ایران بزرگ، به کار گرفته شد و آن را به نام زبان فارسی می شناسیم، بی گمان در حوزه های جغرافیایی مختلف این سرزمین کاربردی یکسان نداشته است و به دلیل آمیختن و ترکیب شدن با گونه ها و گویشهای زبانهای ایرانی، در هریک از حوزه های پرشمار این زبان، از ویژگی های واژگانی و ساختاری (صرفی و نحوی) و آوایی ویژه و متفاوتی، برخوردار شده است.
نوشته های بر جای مانده از سرایندگان و نویسندگان هریک از این حوزه های جغرافیایی هم، گویای ناهمخوانیهای فراوان زبان این نوشته هاست، از این روی پذیرفتنی نیست که آثار گونه گون مکتوب در حوزه های پرشمار زبان فارسی را از نگاه سبک و سبک شناسی یکسان بدانیم و همگی را بی توجه به ناهمگونی های زبانی، واژگانی و ساختاری و آوایی این متن ها، در قالب دورۀ تاریخی سبک خراسانی، سدۀ سوم تا پنجم هجری، در شمار آوریم.
بررسی و پژوهش در زبان متنهای پرشمار زبان فارسی، که تنها در سده های سوم تا پنجم هجری سروده و نوشته شده اند به روشنی نشان می دهد که نوشته های هریک از حوزه های جغرافیایی در همین روزگاران، از نگاه سبک شناسی یا گونه شناسی، خواه گونۀ زبانی و خواه گونۀ فرهنگی تفاوت های بسیار دارند.
به اعتقاد دکتر علی رواقی، این پژوهش می تواند راه و روند تازه ای را در سبک شناسی یا گونه شناسی زبان فارسی به مخاطب نشان دهد، همچنان که بر پایۀ همین دانش (گونه شناسی) می توان به دگرگونیهای گسترده ای در دستور تاریخی زبان فارسی و تاریخ زبان و دستور زبان فارسی، دست یافت. جدا از آنکه می توان متنهای کهن و قدیم فارسی را بر بنیاد دانش گونه شناسی به صورتی علمی به سامان رساند.
در ادامۀ این نوشتار دکتر رواقی به بررسی ویژگیهای واژگانی یکی از متن های فرارودی (ماوراءالنهری)* پرداخته و از همخوانی های زبانی این متن با نوشته های دیگر سخن گفته است و در کنار آن نگاهی کوتاه به شماری دیگر از گویشهای گونۀ فرارودی، هم چون گویش بخارایی و سمرقندی و فرغانی و … افکنده است.
*ارشاد در معرفت و وعظ و اخلاق از عبدالله بن محمد بن قلانسی نسفی (تهران: میراث مکتوب، ۱۳۸۵)
————-
*آینۀ میراث ضمیمۀ ۳۹ – دوفصلنامۀ ویژۀ پژوهشهای متن شناسی – دورۀ جدید، سال سیزدهم، ۱۳۹۴
صاحب امتیاز: مرکز پژوهشی میراث مکتوب
مدیرمسئول: اکبر ایرانی
سردبیر: مجدالدین کیوانی
ضمیمۀ ۳۹ دوفصلنامۀ علمی-پژوهشی آینۀ میراث را اینجا دانلود کنید.
