کاوه بیات
جهان کتاب، سال ۱۹، شماره ۸-۹
به نقل از: محمود فاضلی بیرجندی
از مهدی بازرگان تا حسن روحانی
کابینه ها در جمهوری اسلامی
نوشته محمود فاضلی بیرجندی
تهران: نشر پایان، ۱۳۹۳
کابینه ها در جمهوری اسلامی
نوشته محمود فاضلی بیرجندی
تهران: نشر پایان، ۱۳۹۳
تا پیش از انقلاب، انتشار ادواری مجموعه ای از اطلاعات پایه و اساسی راجع به نظام اداری کشور، امری مرسوم و معمول بود. از سالنامه هایی که برای یک دوره به صورت مقطعی در ادوار پایانی عصر قاجار منتشر شدند که بگذریم، شروع نظام مند این ترتیب را در سالنامه پارس می توان پی گرفت که از ۱۳۰۵ تا ۱۳۲۰، در کنار گزارش خلاصه ای از وقایع مملکتی و خارجی، اسامی هیئت دولت و صاحب منصبان عمده هر یک از وزارتخانه ها را منتشر می کرد. در سال های بعد این امر به سالنامه آریان واگذار شد و بعدها نیز به سالنامه کشور ایران.
در سال های بعد از انقلاب این رسم پسندیده مانند بسیاری از دیگر رسوم پسندیده آن ایام که در درجه اول بر الزام دفاتر وزارتخانه های پیشگفته در آغاز و نهادهای روابط عمومی آن ها در مراحل بعد بر ارائه اطلاعات مزبور به سالنامه های نیمه رسمی و رسمی کشور استوار بود، به دست فراموشی سپرده شد. در نتیجه، دسترسی به مجموعه ای از اطلاعات مشابه، حتی در سطوح عالی اداری مانند اسامی و مشخصات هیئت دولت (چه رسد به تقسیمات اداری وزارتخانه ها و افراد مسئول هر یک که در سالنامه های پیشگفته منعکس بودند) در سال های بعد از انقلاب به امری دشوار بدل شد. از مهدی بازرگان تا حسن روحانی، کابینه ها در جمهوری اسلامی ایران تا حدود زیادی کمبود اطلاعات مورد نظر را، لااقل در همان سطح عالی پیش گفته، جبران می کند.
در این کتاب، ۱۴ کابینه ای که از بدو انقلاب تا زمان حاضر بر سر کار بوده اند معرفی شده اند. ترتیب کار نیز با شرح حال مختصری از رئیس دولت آغاز می شود و به دنبال آن اجمالی درباره هر یک از کابینه ها که معمولا به ترکیب سیاسی آن اشاره دارد؛ صورت اسامی وزرا مشتمل بر نام و نام خانوادگی، تاریخ و محل تولد، مدرک تحصیلی و احیانا توضیحاتی چون گرایش سیاسی شخص مورد بحث؛ برخی از وزیران مشاور و بالاخره اشاره ای به برخی از مهمترین رخدادهای همزمان با هر کابینه.
در کنار توفیق مولف در گرد آوری مجموعه ای از اطلاعات پایه در مورد ترکیب اعضای دولت ها و مشخصات آن ها که به ظاهر مهیا و پیش پا افتاده به نظر می رسند، اما در واقع به گونه ای که در مقدمه کتاب نیز اشاره شده، سخت یاب و دشوار است (صص ۱۵-۱۳) رعایت نوعی تناسب و تعادل در بخش های مربوط به شرح حال رئیس دولت، ترکیب سیاسی و بالاخره اهم رخداد های زمامداری هریک نیز از دیگر نقاط مثبت این مجموعه است.
اگر چه ملاحظات مولف در این بخش های توصیفی، شاید در برخی جاها از یک چارچوب بی طرفانه صرف که مقتضی آثار مرجع است، فراتر رفته باشد، ولی حتی در همین موارد نیز اکثرا سنجیده و از سر تامل است.