راه ننوشته
(با قاسم هاشمی‌نژاد درباره کتابهایش)
گفتگو کننده: علی اکبر شیروانی
تهران: هرمس، چاپ اول ۱۳۹۴، ۱۷۰ صفحه، ۲۰۰۰۰ تومان
قاسم هاشمی‌نژاد دیر کشف شد، زمانی که پیری و بیماری رمق چندانی برای او باقی نگذاشته بود. آنقدر دیر که فرصت نیافت، انتشار پاره‌ای از آثارش را شاهد باشد. نشر هرمس در این زمینه نقش موثری داشت، با ایجاد بستری برای کشف مجدد هاشمی‌نژاد با انتشار پاره‌ای آثار او با کیفیتی مقبول؛ حرکتی که پاسخ خوبی از سوی مخاطبان گرفت. روند جمع و جور کردن و انتشار این آثار ادامه داشت که متاسفانه خبر آمد از میان ما رفته است. از مرگ گریزی نیست و خوشبختانه این بار کشف ارزشهای کار یک صاحب قلم و اندیشه نماند برای بعد از درگذشت او که بگوییم وامصیبتا عجب گوهری را از دست دادیم!
جای شکرش باقی‌ست که اگر چه دیر هنگام، اما همین که خود او نیز دریافت حاصل تلاشش بیهوده نبوده و نه فقط نسل‌های قبل که نسل جوان امروز هم قدر و قیمت آثار او را در می‌یابند. درک چنین مسئله‌ای برای آدمی مثل او که نه میانه‌ای با شهرت داشت و نه هیاهو و جنجال، این طور نبود که مثل خیلی از ما دیگران را ریز ببیند! همین که پیرمرد دم آخر خوشحال شده که این همه کنار نشستن و کار کردن بیهوده نبوده و رفته رفته تاثیری که باید بگذارد خواهد گذاشت؛ ته دلش حسی از رضایت به او دست داده است. این را در برخی لحظه های تنها گفتگوی بلندی که با او انجام شده و تحت عنوان «راه ننوشته» به همت نشر هرمس به بازار آمده، می‌توان دریافت، حسی از رضایت درونی که می تواند مشقت سالهای دود چراغ خوردن را از ذهن بزداید.
این گفتگوی بلند حاصل سماجت علی اکبر شیروانی است که پس از مدتها پی‌جویی بالاخره توانسته آدم سرسختی مثل هاشمی‌نژاد را راضی کند به مصاحبه؛ آن هم یک مصاحبه بلند که به شکلی تفضیلی به آثار هاشمی نژاد می‌پردازد.
خود هاشمی نژاد هم در دوران جوانی که به عنوان نویسنده با روزنامه آیندگان همکاری می‌کرد، یک بار همین کار را انجام داده بود، و به سراغ ابراهیم گلستان رفته بود برای گفتگویی بلند که در میانه راه بلند و بلندتر شد. این گفتگو بعدها به عنوان بخشی از کتاب گفته‌ها که شامل مقاله ها، گفتار متن و دیگر نوشته‌های پراکنده ابراهیم گلستان بود منتشر شد.
اما چه در جایگاه گفتگو کننده و چه در جایگاه گفتگو شونده، آنچه پیداست هوشمندی و دقت نظر بسیار هاشمی‌نژاد در مقولات مرتبط با ادبیات است. اشراف او به آثار ابراهیم گلستان و نقد دقیق آنها یکی از نقاط قوت مهم آن گفتگوست، مسئله‌ای که در نقدهای ادبی که در کتاب بوته بر بوته نیز گرد آوری شده‌اند به روشنی قابل مشاهده است. مهمتر از همه اینکه هاشمی نژاد در نقد هایش چه مکتوب و چه شفاهی به اصل ماجرا یعنی خود متن توجه دارد و دیگر نکات را در آن دخیل نمی کند.
اما در راه ننوشته با هاشمی نژاد پخته‌تری روبه‌رو هستیم که پاسخ‌هایش به سوالات گفتگو کننده دایره وسیع دانش او را پیش روی ما می‌گذارد دانشی که هم در حوزه ادبیات معاصر دیده می‌شود و هم ادبیات کهن، هم در شعر و نظم و هم در داستان و نثر و آنچنان که معمول چنین کتابهایی ست، استفاده از زبان گفتگو باعث شده است که خواننده به راحتی با آن ارتباط برقرار کرده و از محتوایش بهره‌مند شود.
آن گونه که علی اکبر شیروانی نوشته این کتاب حاصل گفتگوهایی ست که با سماجت او و سرانجام رضایت قاسم هاشمی‌نژاد از پاییز ۱۳۹۲ آغاز شده و در پاییز ۱۳۹۳ به پایان رسیده است. در عنوان‌بندی کتاب آمده: راه ننوشته (با قاسم هاشمی نژاد درباره کتابهایش). گفتگوی حاضر تنها معطوف است روی آثار او و مشخصا آن بخش از آثار هاشمی نژاد که در قالب کتاب به بازار آمده‌اند. نویسنده با توجه به خصلت ذاتی‌اش تمایلی برای پرداختن به زندگی خصوصی‌اش نشان نداده است اما با این حال درلابه‌لای گفته‌های کتاب اطلاعاتی بسیار اندک درباره زندگی او می‌توان یافت. اما آنچه دارای اهمیت است ویژگی‌های فردی هاشمی‌نژاد از جنبه‌های گوناگون است که از گفته‌های او می‌توان به آنها پی‌برد. یکی از آن نمونه‌های کمیاب در این روزگار، آدمی فرهیخته با دایره وسیعی از دانش و بسیار فروتن و با حجب و حیایی در خور ستایش که حتی وقتی شاعری نامدار به غلط درباره کتابش نظری می‌دهد، آن را دستاویزی برای تخطئه طرف مقابل قرار نداده و با فروتنی از نقد او تشکر می‌کند.
شیروانی در این کتاب از «فیل در تاریکی» آغاز می کند، تنها رمان پلیسی- جنایی تر و تمیز ایرانی که محصول میانه دهه پنجاه است، ابتدا به صورت پاورقی در مجله رستاخیز جوان درآمد و سپس به همت نشر زمان (۱۳۵۸)کتاب شد. در ادامه کتاب نیز هر فصل به کتابی اختصاص داده شده است، از ترجمه رمان معروف ریموند چندلر و داستان خیرالنساء تا تحقیق و تالیف در حوزه ادبیات عرفانی ، شعر، نقد ادبی و …. دایره فعالیت‌های هاشمی‌نژاد متنوع و پراکنده‌نماست؛ اما وقتی که گفته‌های او در این کتاب را می‌خوانیم، یک نظام فکری کم و بیش منسجم در هاشمی‌نژاد خواهیم یافت که مبتنی‌ست بر جستجوگری، بنابراین اگر سراغ حیطه‌های مختلف رفته، نوع نگاه او بوده که آنها را به هم مرتبط و منسجم ساخته است. برای نمونه اگر به سراغ ترجمه رمان خواب بزرگ یا به زعم او خواب گِران می‌رود، با رویکردی متفاوت به دنبال انجام یک تجربه جدید در حوزه زبان است.
این یک حقیقت است که کار خوب، بالاخره دیده می شود، دیر یا زود. هاشمی‌نژاد مصداق بارز همین حقیقت است و بی‌گمان در آینده آثار او به مراتب بیش از پیش مورد نقد و بررسی قرار خواهند گرفت. کتاب راه ننوشته پنجره‌ای به سوی آثار هاشمی‌نژاد می‌گشاید برای درک بهتر تجربه‌های خاص او در حوزه‌های مختلف ادبیات، از دیگر سو نشان‌دهنده وسعت دانش اوست و خواندن گفته‌های فردی با این سطح از دانش در حوزه زبان و ادبیات فارسی برای هر کسی که به این حوزه علاقه دارد، فوائد بسیار دارد.
بی اغراق خواندن این کتاب نه تنها نکات آموختنی فراوانی برای خواننده دارد، بلکه درپاره‌ای موارد در حکم تلنگری است برای برخی مخاطبان تا حوزه‌های مهم که کمتر مورد توجه قرار گرفته را از یاد نبرند.
