مژگان خلیلی
به نقل از مجله زنان امروز*
مریم پرند، راوی رمان روزهای ناکوکِ مرضیه صادقی (نشر افق، ۱۳۹۳)، زنی است با روحیه‌ی جنگنده و معترض، و در عین حال خسته و تخلیه از دست و پا زدن میانِ استقلال و وابستگی. با تمام قوا علیه نارواییهای ناشی از زن بودن و مادر بودنش در خانه و محل کار می‌جنگد، با اینکه از همان ابتدا می‌داند بازنده کیست. هرچند وضعیت سرگردان، و موقعیت پر از فرسایش و تنش‌زای او داستان تازه و ناآشنایی نیست، اما حین روایت موقعیتش، زمانی که کم‌کم ظرافت‌ها و زوایای پنهان روحش را در ارتباط با دنیای اطرافش کشف می‌کند و به نمایش می‌گذارد، محتوای همیشگی آشنا در قالب نگاه جزئی و زنانه او شکل و رنگ دیگری می‌گیرد.
رمان ساختار پیچیده‌ای ندارد؛ روان اما هماهنگ با نگاه و تفکر راوی روایت می‌شود. داستان به‌شکل خطی، گاه با رفت و برگشت‌هایی به گذشته، در پانزده فصل با ضرباهنگی یکنواخت ما را با تفکر و درون زنی آشنا می‌کند که نه زیاده‌طلب است نه به دنبال روابط اجتماعی افراطی. تنها سهم کوچکی را به عنوان نتیجه زحماتش حق خود می‌داند و با خانه و اجتماعی که این حق را از او دریغ می‌کنند در جدال است.
نویسنده در مشخص کردن موقعیت خطوط اصلی صحنه‌ها موفق عمل می‌کند. ترکیب عناصر مختلف و گفت‌وگوها هماهنگ و خط‌کشی شده است. ابتدا یک منظره کلی ارائه می‌دهد و اندک اندک، با توصیف جزئیات لازم، چیزی را که خواننده باید ببیند طوری برای او تصویر می‌کند که به روشنی باورش کند.
مریم، برخلاف مضمون‌های زنانه‌ی رایج، زودرنج و مظلوم‌نما نیست. مسئولیت مشکلات را به عهده می‌گیرد و مرکز جاذبه را از دیگری به خود تغییر می‌دهد. و همین باعث می‌شود آن انرژی‌ای که صرف تضاد زندگی‌اش می‌شد، در انتها در اختیارش قرار بگیرد.
داستان شسته و رفته روایت می‌شود و جایی برای تخیل خواننده باقی نمی‌گذارد. از یک طرف، داستان موقعیتی است که شگفتی خاصی ندارد و محدود است به خانه و محل کار، و از طرف دیگر ساختار روایی جدیدی هم ندارد، و به لحاظ فرم هنری به دور از نوآوری است؛ اما آنچه اثر را درخورِ توجه می‌کند نگاهِ واقعی‌اش به زن ایرانی است.
با این همه و با وجود پرداخت مضمونی قابل تأمل، توجه نویسنده به دنیای رمزها و نشانه‌های داستانی در طول رمان و در انتهای آن می‌توانست این قدرت درونی را بیشتر و لایه دوم داستان را قوی‌تر کند. به طور کلی، تشبیه‌ها وزبان خاص مریم اگر با تخیل و آشنایی‌زدایی در شخصیت‌پردازی‌ها و موقعیت‌ها همراه می‌شد، می‌توانست فضایی افسونگر و جذاب‌تر به رمان بدهد. اما تمرکز نویسنده بر ارزش بخشیدن به درونمایه و نوع نگرش مریم و ارائه داستانی بی دردسر از ابعاد دیگر جهان داستان و در نتیجه عمق آن کاسته است.
——–
* گزیده‌ای از نقد مژگان خلیلی بر رمان روزهای ناکوک، در مجله زنان امروز، شماره ۸ (دی ۱۳۹۳).
نقدهای دیگر در باره این رمان:
- رضا فکری
- ضحی کاظمی در روزنامه فرهیختگان
