سیرآنوش موسوی
گسترش تجارت
در تعریفی که از قاچاق بیان می‌شود، قاچاق به کالاهایی که ورود و یا معامله آنها از طرف دولت ممنوع است گفته می‌شود، در عرف نیز قاچاق درباره کالاهایی کاربرد دارد که بدون دریافت برگ سبز گمرکی وارد کشور می‌شوند. اما با گسترش این پدیده در کشور، گویا واژه قاچاق شکل دیگری هم دارد که قاچاق کتاب (مثل قاچاق انسان) از آن جمله است.
قاچاق کتاب، به تکثیر غیرقانونی کتاب به صورت گسترده و توزیع آن با نرخ پایین گفته می‌شود که متاسفانه برخی از افراد سودجو با شناسایی بازار و در اختیار داشتن یک دستگاه چاپ اقدام به انتشار کتاب‌های مجوزدار ناشران می‌کنند. به این ترتیب از آنجا که نرخ عرضه این کتاب‌ها نسبت به آثاری که از مجاری قانونی چاپ شده؛ کمتر است، از این رو بیشتر مورد استقبال مردم قرار می‌گیرد و از این طریق سودهای کلانی نصیب آنها می‌شود. در این میان حقوق ناشران نادیده گرفته می‌شود و ضررهای زیادی متحمل می‌شوند.
کارشناسان اتحادیه ناشران و کتابفروشان براین باورند که مصرف‌کنندگان در خرید کتاب، فقط به صرف اینکه کتابی نرخ آن مناسب است و برای‌شان صرفه اقتصادی دارد توجه نکنند و به حقوق ناشران نیز احترام بگذارند و کتاب‌های قاچاق که از نرخ واقعی خود پایین‌تر است را خریداری نکنند.
نرخ‌های نامتعارف کتاب‌های قاچاق
رئیس اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران دراین باره می‌گوید: در بحث قاچاق کتاب، افراد سودجو، کتاب‌هایی را که از سوی وزارت ارشاد مجوز انتشار دریافت کرده و با سرمایه دیگر ناشران منتشر شده است، بدون تشریفات قانونی و به صورت زیرزمینی منتشر می کنند و آنها را با نرخ کمتر در بازار عرضه می‌کنند.
محمود آموزگار در گفت‌وگو با «گسترش تجارت» با تاکید بر اینکه در این میان این ناشران هستند که بیش از هر فرد دیگری متضرر می‌شوند، می‌گوید: انتشار این کتاب‌ها باعث می‌شود که حقوق ناشران نادیده گرفته شود و آنها متضرر شوند.
اما چرا خریداران به این موضوع توجهی ندارند؟ «خریداران کتاب درپی رفع نیاز خود با کمترین هزینه هستند، درحالی که این نگاه باید تغییر کند. شخصی که می‌خواهد سطح آگاهی‌اش از طریق خواندن کتاب افزایش یابد، باید به حقوق شهروندی احترام بگذارد.»
انتشاراتی‌ها، علاوه‌بر اینکه نشردهنده فرهنگ هستند، بنگاه اقتصادی نیز به شمار می‌روند که به فکر کسب سود و درآمد هستند و دراین راستا هم باید برای حفظ بازار خود تلاش کنند.
«ناشران باید به‌دنبال کاهش نرخ تمام شده محصولات خود باشند تا بازار کتابخوانی در کشور رونق بگیرد. البته منظور از این موضوع که کتاب با نرخ ارزان در اختیار مشتریان قرار داده شود، چاپ غیرقانونی کتاب نیست، بلکه برای حفظ بازار، فعالان این بخش باید شرایطی را ایجاد کنند تا کتاب با نرخ ارزان‌تر به‌دست خریداران برسد و پدیده قاچاق نیز از این بازار برود.»
کتاب‌های قاچاق معمولا با تخفیف‌های نامتعارف عرضه می‌شوند در حد نصفه قیمت. «تخفیف ۵۰درصدی به هیچ عنوان منطقی نیست و حاشیه سود ناشران را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد. این تخفیف‌ها باعث می‌شود، بازار فروش کتاب‌هایی که ناشران منتشر می‌کنند کساد شود.»
لزوم رونق فعالیت کتابخانه‌های عمومی
به نظر آقای آموزگار، باید فعالیت کتابخانه‌های عمومی رونق بیشتری پیدا کند، در این صورت مردم می‌توانند با سهولت بیشتری کتب مورد نیاز خود را از کتابخانه محل سکونت خود تهیه کنند. «چهار سال است که تشکل‌های صنفی و اتحادیه ناشران و کتابفروشان در اداره و مدیریت نمایشگاه کتاب نقش خوبی ایفا می‌کنند، تعدادی از کمیته‌های اجرای این نمایشگاه هم به دست همکاران ما اداره می‌شود.»
کتاب منتشر می شود اما خوب توزیع نمی‌شود چرا صنعت نشر با مشکل شبکه توزیع روبروست. «متاسفانه شبکه توزیع در ایران با مشکلات جدی مواجه است. از این‌رو نمایشگاه کتاب، فرصت مناسبی است که کمبودهای ما در این حوزه رفع شود. بیشتر شهروندان از شهرهای مختلف ایران در زمان برگزاری نمایشگاه به تهران می‌آیند تا بتوانند نیازهای خود را در این مدت تامین کنند.» همین مراجعه ملی برای خرید کتاب یک اقدام قابل‌توجه است و باید به‌درستی ارزیابی شود تا بتوان از این ظرفیت بالقوه بهتر استفاده کرد.
برطرف کردن مشکلات در برگزاری نمایشگاه کتاب، نیازمند زمان است، از این‌رو، «لازم است که یک برنامه مدون ترسیم و برای رسیدن به آن تلاش کنیم».
تحلیل بازار سال ۹۶
محمود آموزگار در پاسخ به این پرسش که چقدر به رونق بازار در سال۹۶ امیدوار است، می‌گوید: «ابتدا باید هدف‌مان در زمینه رونق مشخص شود. اگر نگاه اقتصادی باشد، به طبع باید بپذیریم که نشر هم متاثر از وضعیت اقتصادی کشور است و زمانی می‌توان گفت این بازار رونق گرفته است که قدرت خرید مردم نیز با توجه به شرایط اقتصادی کشور بهتر شود. اما اگر منظور از رونق، افزایش انتشار کتب و تعداد خوانندگان کتاب در کشور است، متاسفانه باید بگویم در سال گذشته تعداد شمارگان انتشار کتاب به شدت کاهش پیدا کرد و این شدت کاهش شمارگان کتاب در حوزه‌های ادبیات، علوم اجتماعی، هنر، تاریخ و فلسفه بیشتر نمود داشت که امیدواریم این موضوع در امسال بهبود یابد.»
در عین حال شمارگان کتاب‌های عمومی و کمک‌درسی افزایش یافته است چرا که دانش‌آموزان و دانشجویان برای دریافت مدرک خود نیازمند خرید کتاب‌های درسی هستند، از این‌رو این بازار در حال حاضر نسبت به این نوع کتاب شرایط مناسبی دارد. در عین حال، «ترجمه فارسی رمان‌های خارجی هم بیش از سایر تالیفات طرفدار دارد.»
آسیب قاچاق کتاب به بدنه صنعت
مدیر مسئول نشر هونار و از فعالان این حوزه درباره قاچاق کتاب می‌گوید: «هر اقدامی که پیش از دریافت مجوزهای قانونی انجام شود به نوعی قاچاق به شمار می‌رود.» پس با این تعریف امکان قاچاق در هر حرفه و صنعتی وجود دارد. تردیدی وجود ندارد که در هر بخشی قاچاق رخ بدهد به بدنه آن صنعت آسیب وارد می‌کند.
آفرین ذبیح‌مند در گفت‌وگو با «گسترش تجارت» می گوید: «تکثیر غیرقانونی کتاب به بدنه صنعت نشر آسیب جدی وارد کرده است. متاسفانه بحث قاچاق کتاب در کشور توسعه پیدا کرده و پدیده‌ای نیست که فقط ناشران از آن آگاه باشند و بیشتر افراد ازاین موضوع مطلع‌اند.» اما باید جلوی فعالیت متخلفان گرفته شود. «فعالیت این افراد هم‌اکنون به فعالان نشر آسیب وارد کرده و اگر این فعالیت ادامه‌دار باشد، افراد و ناشران بیشتری صدمه خواهند دید.»
علاوه بر ناشران، مولفان و مترجمان نیز با انتشار غیرقانونی کتاب لطمه دیده‌اند، چون با انتشار این کتاب‌ها دیگر هیچ چیز عاید مولف و مترجم نخواهد شد. «این آسیب‌های مالی باعث خواهد شد کسانی که سال‌ها در این حرفه کار کرده‌اند، دیگر علاقه‌ای به ادامه فعالیت در این حرفه نداشته باشند.»
وی در پاسخ به این پرسش که چه پیشنهادی برای برون‌رفت از این معضل دارید می‌گوید: «متولیان این امر باید برای برون‌رفت از این شرایط کار کارشناسی انجام دهند. من نمی‌توانم نسخه‌ای تجویز کنم چرا که من به‌عنوان فعال در این حرفه فقط یک و یا دو راهکار به ذهنم می‌رسد. اما اگر یک کارگروه تشکیل شود که جنبه‌های مختلف این مسئله را مورد بررسی قرار دهد بدون تردید راهگشا خواهد بود.»
————————–
*با ویرایش سراسری و بازنویسی
