رونمایی از کتاب «سکه‌های ایران در دوره اسلامی؛ از آغاز تا برآمدن سلجوقیان» (حسن رضایی باغ بیدی، انتشارات سمت، ۱۳۹۳)
در ایران سکه شناسی به عنوان یگ گرایش جدی مطرح نشده و به رغم وجود برخی از کارهای پژوهشی و ترجمه کار جدی در این حوزه انجام نشده است. اثر آقای دکتر رضایی باغ بیدی را می توان یک گام مهم و علمی برای پیشرفت این علم در کشور ما به حساب آورد.
بنده به عنوان یک دانشجوی تاریخ به اهمیت سکه ها در شناخت تاریخ واقف بودم اما در اینجا از نزدیک این امر را حس کردم. شاید نزدیک ترین پژوهشی که دیده بودم در باره سربداران بود. اما این بار این مطالب را با وضوح بیشتری دریافتم. سکه شناسی به بسیاری از شاخه های علم و هنر می تواند کمک کند اما به تاریح بیش از همه. این چیزی است که ما از این کتاب به خصوص درک می کنیم. تاریخ ایران در پرتو سکه شناسی این عنوانی است که می توان به این کتاب داد.
یک نکته اظهار نظر های تاریخی در باره سکه هاست که در منابع آمده و حالا به راحتی می توان با گزارش های سکه شناسی آنها را محک زد. این که مثلا ذهبی می گوید محمد رسول الله در زمان عمر روی سکه ها زده شد با این گزارش ها ناسازگار است و به احتمال نزدیک به یقین جعلی است. حالا می دانیم که این مطلب را یک حاکم زبیری شروع کرده (سال ۷۰ در کوفه) و حتی برای نخستین بار ترجمه فارسی آن روی سکه ای احتمالا از دوره تسلط خوارج یا زبیری های سیستان آمده که نوشته شده: محمد پیامبر ایزد (ص ۳۱). اینها را می توان آغاز ترجمه به پهلوی- فارسی دانست.
البته برخی از مطالب کتاب نیاز به تامل دارد. مثلا در ص ۳۰ آمده که سکه ای از سال ۶۲ نام عبدالله بن زبیر را دارد که بعید می نماید… از نظر تاریخ سیاسی نمی توان تصور کرد که در سال ۶۲ یا ۶۳ سکه ای باشد که عبدالله بن زبیر ضرب کرده باشد.
نکته جالب این است که سکه های عرب -ساسانی تا حوالی سال ۷۵ بوده و نخستین ضرب سکه با تصویر خلیفه مسلمانان از سال ۷۵ است که تصویری از عبدالملک دارد؛ جالب است که گذاشتن تصویر مجاز بوده است (ص ۳۵). تعبیر خلیفه الله هم روی سکه دیگر از همین دوره جالب است. (صص ۳۴ ـ۳۵). کلا تسلط سکه های ایرانی و بیزانسی نشانه تسلط اینها تا نزدیک به یک قرن در میان عربهاست که هنوز استقلال فکری جدی نداشتند.
در باره چاپ کتاب باید گفت خیلی خوب نیست. البته چاپ رنگی سکه ها در آخر کتاب خوب است اما کلا چاپ مناسبی ندارد.
به نظر می رسد بر اساس این سکه ها برخی از تاریخ ها را می توان اصلاح کرد.
نشان های شیعی روی سکه ها هم جالب است. اما جالب تر این است که علویان طبرستان آیه اذن للذین یقاتلون بانهم ظلموا را روی سکه آورده اند که نشان از حسی است که از ستم نسبت خود در طول دو سه قرن حکایت کرد. آنها آیه قل لا اسئلکم را روی سکه آورده اند که ستایش از اهل بیت است. نخستین تعبیر به “علی ولی الله” از آل باوند است که به آل بویه هم سرایت کرده. آنها هم موارد اندکی علی ولی الله دارند. البته این کتاب تا اول سلجوقیان است و بعد از آن ضرب سکه های شیعی بیشتر بوده است. بخش سکه های مربوط به امام رضا هم جالب است که از ۲۰۱ تا ۲۰۵ یعنی تا دو سال بعد از شهادت امام رضا است.
متوجه نشدم چرا در برخی از صفحات جای تصاویر خالی است با این که اطلاعات دقیق از روی سکه آورده شده است.
من تردیدی ندارم که این اثر یکی از جدی ترین کار ها در حوزه سکه شناسی است و می تواند پایه ای برای تحقیقات دیگر در باره زبان فارسی، تاریخ سیاسی ایران، هنر و حتی خط و غیره باشد.
