حسین ستاره
فرآیند عرضه کتاب در صنعت نشر (مانند هر تجارت دیگر) بر اساس تقاضا استوار است. به عبارتی یا:
– تقاضا در بازار وجود دارد و ناشر بر اساس آن محصول خود را عرضه میکند؛ و
– یا تقاضا وجود ندارد و ناشر باید تقاضا را ایجاد کند.
– یا تقاضا وجود ندارد و ناشر باید تقاضا را ایجاد کند.
مهمترین عامل موفقیت اقتصادی یک ناشر، تشخیص درست تقاضا در بازار نشر است تا بر اساس آن بتواند محصول خود را عرضه کند. و یا اینکه بتواند پیش از (یا همزمان با) انتشار کتاب، با روشهای گوناگون، به ایجاد تقاضا در بازار اقدام کند.
حال تصور کنید که شرایط بالا از معادله بازار نشر حذف شده باشد. یعنی:
– یا تقاضایی عمومی در بازار نباشد.
– یا ناشر قادر به تشخیص درست تقاضای عمومی نباشد.
– یا ناشر امکان ایجاد تقاضای عمومی در بازار را نداشته باشد.
در این زمان چاپ بر اساس تقاضا بهترین گزینه خواهد بود.چاپ بر اساس تقاضا (در حال حاضر) یک روش تاکتیکی (و غیر استراتژیک) در انتشار کتاب است و همانطور که از عنوان برمی آید، کتاب زمانی به صورت فیزیکی چاپ می شود که تقاضایی برای آن وجود داشته باشد و چنانچه تقاضایی در بازار نباشد، کتاب آماده چاپ، در مرحله پیش از چاپ، در انتظار می ماند.
چاپ بر اساس تقاضا برای انتشار کتابهایی با مخاطب خاص طراحی شده است تا این کتابها با توجه به عدم علاقه عمومی از دایره نشر خارج نشوند و بتوانند برای مخاطبان خاص قابل خریداری باشند.
چاپ بر اساس تقاضا به دلیل روش سرمایه گذاری باعث می شود تا ناشر بتواند تعداد عناوین بیشتری را به مخاطب ارایه دهد.
اما آیا تعدد عناوین اتفاق خوبی است؟
تعدد عناوین (به دلایل بسیاری) از ملزومات امروز بازار نشر است و نمی تواند فی نفسه به عنوان یک اتفاق خوب یا بد مورد قضاوت قرار گیرد. تعدد عناوین از طرفی وابسته به تنوع نیاز مخاطب است و از طرفی به دلیل افزایش تعداد تولید کنندگان آثار ادبی شکل گرفته است.اما باید در نظر داشت که تعدد عناوین به صورت مازاد بر تقاضا و انتظار جامعه مخاطب، عملا باعث دیده نشدن و عدم توجه مخاطب به کتاب/نویسنده/ناشر می شود.چاپ بر اساس تقاضا متفاوت از چاپ با تیراژ محدود است. تیراژ محدود برای کتابهایی که بالقوه میتوانند مخاطب عام داشته باشند عارضه ی یک بیماری در صنعت نشر است و این بیماری می تواند ناشی از محدودیتهای اقتصادی ناشر یا آشفتگی بازار نشر و یا ممنوعیت ها و محدویت های جاری باشد.باید در نظر داشت که تیراژ به نوعی مبنای محاسبه طول عمر یک کتاب/نویسنده در بازار نشر است و تیراژ محدود، عملا باعث کوتاه شدن عمر کتاب/نویسنده میشود در حالی که در روش چاپ بر اساس تقاضا کتاب (بالقوه) همیشه در بازار موجود است و شامل محدودیت زمانی و مکانی نیست.
از طرفی هم باید در نظر داشت که تیراژ بالا و بدون تقاضای یک کتاب عملا می تواند به راکد ماندن سرمایه ناشر منتهی شود که با اصطلاح خواب سرمایه شناخته می شود. در چنین زمانی تیراژ محدود که باعث بازگشت سریعتر سرمایه است، می تواند به عنوان یک امتیاز اقتصادی برای ناشر مطرح باشد.
چاپ بر اساس تقاضا نیازمند زیرساخت فنی/اجرایی است که فعلا در ایران چنین امکانی ایجاد نشده است اما چنانچه جامعه ناشران یا مدیران دولتی مرتبط با صنعت نشر احساس نیاز کنند، در کمتر از یکسال امکان آماده سازی چنین روشی برای ناشران و مخاطبان وجود دارد. مزایای چاپ بر اساس تقاضا برای بازار نشر ایران در حال حاضر بسیار (یا بیشمار) است.در بازار نشر ایران آرزوهای بسیاری موجود است که هنوز محقق نشده اند، اما شاید یکی از بهترین آرزوهای سال نو برای بازار نشر ایران این باشد که در سال ۱۳۹۴ امکان چاپ بر اساس تقاضا در ایران محقق شود.
* حسین ستاره مدیر انتشارات اچ اند اس مدیا ست
