تاریخ اسلام و بررسی و مطالعۀ آن از اهمیت ویژهای برخوردار است، به گونهای که نهتنها پژوهشگران و دانشجویان زیادی را به خود مشغول کرده است، بلکه بسیاری از مردم عادی نیز همواره با مفاهیم آن سروکار دارند. از طرفی برای فهم درست از شرایط هر دورۀ تاریخی، آشنایی با لغتها و اصطلاحهای آن دوره ضروری است. این آشنایی چنان تصویر روشنی از فرهنگ، آداب فردی و اجتماعی، شرایط اقتصادی و سیاسی، اندیشهها و باورها و رسوم و حتی شرایط اقلیمی یک برهۀ تاریخی به دست میدهد که رسیدن به آن برای هر پژوهشگری نیازمند سالها مطالعه است. در مطالعۀ منابع مختلف تاریخ اسلام، با لغتها و اصطلاحهای خاصی روبرو میشویم که دریافت مضمون و مفهوم آن برای دانشجویان و حتی متخصصان این حوزه مشکل است و چه بسا آشنانبودن با آنها برداشتهای متفاوت و متناقضی از یک متن تاریخی را به همراه داشته باشد.
در این کتاب لغتها و اصطلاحهای دورهای مشخص از تاریخ اسلام، یعنی از عصر جاهلیت (۱۵۰ ـ ۲۰۰ سال قبل از اسلام) تا سال ۳۳۴ قمری مطالعه و گردآوری شده است. بنابراین یکی از ویژگیهای این اثر اختصاص آن به دورۀ تاریخی خاص است؛ زیرا بیتوجهی به زمان استفاده از لغتها برای پژوهشگر تاریخ اسلام، باعث دستنیافتن به مفهوم درست و سردرگمی است. در این اثر در پایان توضیحهای هر لغت و اصطلاح، منبع مورد استفاده بیان شده است.
ویژگی مهم دیگر این فرهنگ، پرداختن به همۀ موضوعهای دورۀ زمانی مورد بحث است. در این فرهنگ به نام اشخاص، مکانهای جغرافیایی، اوزان و مقادیر، اصطلاحهای رایج در میان عرب جاهلی، لقبها و کنیهها، ایام و قیامهای مهم، جنگها و غزوهها، پیمانها، فرقهها و مذهبها پرداخته شده است.
روش گردآوری مطالب در این فرهنگ کتابخانهای است و سعی گردآورنده بر آن بوده است تا با مطالعۀ منابع و کتابهای قدیم تاریخ اسلام و نیز کتابهای تحقیقی جدید، مطالبی مفید را تدوین و به علاقه مندان به پژوهش در تاریخ اسلام ارائه نماید.
منابع این تألیف به دو دستۀ منابع دست اول و منابع تحقیقی جدید تقسیم میشوند که هر کدام در نوع خود مهم هستند. از منابع دست اول میتوان به این کتابها اشاره کرد: تاریخ طبری، تاریخ کامل ابن اثیر، مروج الذهب مسعودی، تاریخ یعقوبی، اخبار الطوال دینوری، سیره النبویه ابن هشام، التنبیه و الاشراف و مقدمۀ ابن خلدون. از منابع جدید نیز میتوان به این کتابها اشاره کرد: خراج و نظامهای مالی دولتهای اسلامی، تاریخ عرب قبل از اسلام، تاریخ صدر اسلام (عصر نبوت)، تاریخ پیامبر اسلام و جز آنها.
بخشی از صفحات مقدماتی کتاب را به صورت پی.دی.اف از اینجا دریافت کنید.
