اتحاد برای ایران (United for Iran) منبع ارزشمندی را تهیه کرده و اخیرا دسترسی‌اش را برای عموم باز گذاشته. این منبع، اطلس زندانیان سیاسی ایران است که تفکیک نسبتا کاملی از زندانیان سیاسی سراسر کشور به دست می‌دهد. می‌توان زندانیان را به تفکیک نوع جرم یا اتهام، قومیت، محل زندانی شدن و اطلاعات با ارزش دیگری به صورت طبقه بندی شده مشاهده کرد.
این اطلاعات، نه تنها برای فعالان حقوق بشری قابل استفاده است که برای بررسی‌های پژوهشی نیز اطلاعات قابل استنادی را در اختیار می‌گذارد. اما مقایسه این آمار با اطلاعات منتشر شده از سوی سازمان زندان‌ها در مورد پراکندگی زندانیان عادی در سراسر کشور، نکات مهمی را روشن می‌کند:
– پیش از هر چیز مهم است بدانیم اگر آمار موسسه اتحاد برای ایران را ملاک قرار دهیم و با آمار حدود ۲۰۷ هزار زندانی در سراسر کشور مقایسه کنیم، زندانیان سیاسی حدود نیم درصد از زندانیان سراسر کشور را تشکیل می‌دهند. البته غرض از این آمار، مقایسه کیفی این دو گروه از زندانیان نیست. روشن است که تلاش فعالان حقوق بشری برای روشن شدن وضعیت زندانیان سیاسی و زمینه سازی حمایت از آن‌ها، به دلیل باوری است که به ناعادلانه بودن زندانی شدن آن‌ها و نادرستی احکام صادره برای آن‌ها وجود دارد. اما یادآوری این نکته هم مهم است که طبق گزارش بسیاری از زندانیان آزاد شده (ویا همچنان دربند) رفتارهای غیر عادلانه و شرایط ناسالم در مورد تمام زندانیان وجود دارد. دادرسی ناعادلانه و رفتار خلاف قانون اساسی فعلی جمهوری اسلامی در رسیدگی به جرایم و اتهامات تمامی زندانیان نیز از جمله مواردی است که همواره محل مناقشه بوده، هرچند اخبارش کمتر درز می‌کند و کمتر به آن پرداخته می‌شود.
– در حال حاضر ۷۷ درصد از کل زندانیان سیاسی تنها در ۵ زندان زندانی شده‌اند. در حالی که تجمع زندانیان عادی، کمی بهتر از این و حدود ۴۵٪ در ۵ زندان است.
– زندانیان سیاسی بیشتر در استان تهران و البرز و بعد در استان‌های مرزی، یعنی آذربایجان غربی، کردستان، سیستان و بلوچستان، خوزستان و خراسان رضوی زندانی شده‌اند.
– اما پنج استانی که بیشترین زندانیان عادی را در خود جا داده‌اند عبارت اند از: تهران، خراسان رضوی، فارس، اصفهان و خوزستان.
– گرچه پنج استان اول با بیشترین زندانی عادی جزو ده استان اول با بیشترین زندانی سیاسی نیز هستند، اما نسبت جمعیت زندانی به تفکیک سیاسی و عادی در این استان‌ها قابل قیاس نیست. در حالی‌که تجمع زندانیان عادی در پنج استان اول با نسبت جمعیتی هر استان همخوانی دارد، نسبت زندانیان سیاسی در زندان‌های استان‌های ردیف ششم به بعد کمتر از ۵ درصد و در برخی موارد زیر دو درصد است. به عنوان مثال، اصفهان حدود ۶.۵٪ جمعیت کشور و حدود ۷ درصد از زندانیان عادی را به خود اختصاص داده است و در ردیف چهارم زندان‌های پرجمعیت کشور قرار دارد. در حالی‌که این استان تنها حدود نیم درصد از زندانیان سیاسی را در خود جا داده و در ردیف ۱۸ زندان‌ها به تفکیک جمعیت زندانیان سیاسی قرار گرفته.
یادآوری این نکات و بررسی تطبیقی جمعیتی زندانیان سیاسی و عادی از این جهت مهم است که بدانیم هر فعالیتی که حمایت از حقوق زندانیان سیاسی و خانواده آن‌ها محسوب شود، لزوما به بهبود شرایط زندانیان عادی منجر نمی‌شود.
گرچه بررسی لزوم بهبود شرایط زندانیان عادی، خود بحث مهمی از منظر توسعه پایدار و حقوق بشر است، اما تنها اشاره به این نکته اکتفا می‌کنم که توجه به#کودکان_زندانیان مستلزم داشتن نگاهی بدون جهت گیری و فارغ از دلایل زندانی شدن والدین است. بنابراین، فعالانی که قصد همراهی با #خانواده_زندانیان را دارند، ناچارند این تفکیک جمعیتی غیر قابل چشم پوشی را در نظر بگیرند.
گزارش کوتاه بی بی سی فارسی از رونمایی از #اطلس_زندانیان_ایرانرا هم می‌توانید اینجا دنبال کنید.
Mahdieh Javid
