زنان پیامبر از منظر روانکاوی

رضا بهشتی معز

“حوریه عبدالواحد” (Houria Abdelouahed) روانشناس و استاد دانشگاه “پاریس دیدرو” که پیش از این آثاری در باره اسلام و زن منتشر کرده بود کتاب تازه‌ای به بازار آورده است که زنان پیامبر را با قلمی روانکاوانه معرفی می‌کند.

او پیش‌تر در مورد آدونیس هم نوشته و با همکاری او معلقات و اشعار کلاسیک عرب را به فرانسه ترجمه کرده است. کتاب تازه او ادعای پژوهش صرف تاریخی ندارد و به نظر می‌رسد خواسته در مقام روانکاو مناسبات اندرونی و عاشقانه پیامبر را روایت و همسران ان حضرت را از نگاهی نو به خواننده معرفی کند.

عبدالواحد که بمناسبت حرفه و تخصص و در برخورد با احساس کهتری و مشکلات سنتی زنان مسلمان فرانسه/مغربی، راهش به بازخوانی رابطه خلوت پیامبر در تاریخ “طبری” و “ابن کثیر” افتاده حساس شده بداند که چرا از میان همه روایت‌های فلسفی، شاعرانه و عرفانی، تنها این روایت الهیاتی (بهتر بود فقیهانه می‌گفت) از زن است که در اسلام بر همه روایت‌های دیگر غالب آمده و اسباب وضع قانون شده است.

عبدالواحد شاکی است که چرا هیچ مفسری از قرن دوم تاکنون نتوانسته روایتی متفاوت از مناسبات زنانه و حقوق آنان در اسلام بدهد و برداشت‌های امروز با قرن دوم تفاوتی نکرده است. زنان پیامبر عزیمت‌گاه جذابی برای روایت متفاوت اوست، زنانی که بخاطر نسبت با رسول در مرز قداست و عرف ایستاده‌اند و بازخوانی خلوت آنها می‌تواند روایت مسلط ادیان ابراهیمی از زن را به چالش بکشد.

اثر حوریه البته از دقت‌های فیلولوژیک در تفسیر آیات و روایات خالی است و گاه تقلیل‌گرایانه است اما به عنوان یک زن دانشگاهیِ عرب دسترسی خوبی به سنت مکتوبِ این حوزه حساس داشته است.

و اما دو نکته اختتامیه من: برداشت‌های موجود از جایگاه زن در اسلام و سنت اسلامی بیش از آنکه بر مناسبات اندرونی پیامبر استوار باشد بر فضای مناسبات بیرونی استوار شده است و به گمان من همین نکته به اندازه کافی بهانه به دست جریان‌های فمینیستی در نقد جایگاه زن در اسلام می‌دهد. من در آثار مرجع اهل سنت فقراتی دیده‌ام که شاید به دلیل صراحت زیاد قابل ترجمه نیست ولی می‌تواند تصویری بسیار آزاد، شجاعانه و رمانتیک از این جایگاه بدهد. نکته دوم اینکه با فرض چشم‌پوشی بر سنت تاکنون زیسته اسلامی، امروز هرچه فشار ارتدکسی و فقیهانه بر مسئله زنان در جهان اسلام فزونی می‌گیرد، جنبش رهایی‌بخش و استیلا طلب آنان نیز تشدید می‌شود، بنابراین پیشنهاد من آنست که فقیهان و مراجع ارتدکس در این حوزه، شیوه‌ی مداراگرتری پیشه کنند وگرنه از قضا سرکنگبین آنان صفرا خواهد فزود !

کلُّ مکانٍ لا یؤنثُ لا یُعوّلُ علیه – ابن‌عربی

فهرست کتاب از ۵ فصل اصلی با عناوین: زنان، محبوبه‌ها، زنان دیگر، دختران، پرده‌برداری جبرییل، و کتابشناسی و یادداشت‌ها تشکیل شده است.

در فصل اول بخش‌های خدیجه بهترین زنان، سوده بنت زمعه صاحب بستر شبانه، عایشه دختر ابوبکر لعبتک گیس حنایی، حفصه دختر عمر حافظ قرآن، زینب بنت خزیمه مادر بینوایان، هند بنت ابی امیه معروف به ام سلمه، زینب بنت جحش سوگلی فتان، جویریه بنت حارث، رمله دختر ابوسفیان معروف به ام حبیبه، صفیه بنت حیی، میمونه بنت حارث.
در فصل دوم یا محبوبه‌ها از ریحانه بنت زید و ماریه قبطیه یاد شده است.
در فصل سوم یا زنان دیگر: فاطمه بنت ضحاک زنی که از رسول طلاق گرفت، زنانی که رسول به عقد درآورد ولی به زناشویی نکشید، و زنان دیگر که او خواست ولی هرگز همسرش نشدند.
در فصل دختران از زینب دختری عاشق و موعود، رقیه دختری در دو تبعید، ام کلثوم “غنیمت”، فاطمه دختر بی میراث، سخن رفته است.
در فصل پرده‌برداری جبرییل باز هم بخشی با عنوان عایشه لعبتک گیس حنایی آورده و بخشی به سجاح زنی رها، اختصاص داده است.

همرسانی کنید:

مطالب وابسته