چگونه می‌توان بر ترس‌های خود غلبه کرد

نویسندگان: هانس لوکرت و اینگه لوکرت
مترجم: علی تحصیلی
ناشر: کتاب آمه، چاپ اول ۱۳۹۲
شمارگان: ۱۱۵۰ نسخه
۴۴۰ صفحه، ۲۰۰۰۰ تومانتصور کنید ده هزار سال پیش از این زندگی می کنید. همراه با قبیله تان در سرزمین های خالی از تمدن مجبور به شکارگری و حفاظت از خودتان هستید. روزی در جستجوی غذا متوجه می شوید که در نزدیکی تان چند شیر حضور دارند و اگر هرچه سریعتر فرار نکنید آینده ای نامعلوم انتظارتان را می کشد. احساسی که در این شرایط احتمالی به سراغتان می آید چیزی جز ترس نیست و آنچه که در شما انگیزه و توان لازم برای فرار را فراهم می کند مکانیزم فیزیولوژیک پیچیده ای مشتمل بر چندین فرآیند هورمونی است.

اضطراب نیز ماهیتی شبیه ترس دارد. اما با این تفاوت عمده که برخلاف ترس در اضطراب (در اغلب موارد) تهدید بیرونی صورت کاملاً آشکاری ندارد. از منظر روانشناختی اضطراب اغلب محصول تعارضی درونی است. بخشی از افکار و هیجانات ما با بخشی دیگر در تعارض است و این امر یکپارچگی وجودی مان را به خطر می اندازند. ما این تهدید را به صورت احساسی از اضطراب درک می کنیم. در واقع می توان گفت اضطراب پاسخ فیزیولوژیکی بدن به تهدید است. گذران هزاران سال از فرآیند انسان شدن ما را به این ابزار فیزیولوژیک مجهز کرده است که مانند سیستمی هشدار دهنده ما را از وجود خطر آگاه سازد. پس می توان گفت که وجود اضطراب برای ادامه ی زندگی ضروری است. با ایجاد تمدن و فراهم آمدن امنیت های اجتماعی، موقعیت هایی که ما واقعاً در معرض تهدید جدی جانی باشیم بسیار کمتر شده است اما مشکل از زمانی آغاز می شود که این مکانیزم هشداردهنده به اشتباه افتاده و نامناسب عمل می کند. اینجاست که مداخله ی درمانگرانه با رویکردی روانشناختی می تواند مثمر ثمر باشد.

کتاب “زندگی بدون ترس و رفتار اضطرابی” کتابی است با محوریت موضوع غلبه بر اضطراب و ترس و به کنترل درآوردن این احساس ناخوشایند. عنوان کتاب که به هر دو کلمه ی ترس و اضطراب اشاره ی همزمان دارد موید این امر است که این دو احساس خاستگاهی مشابه داشته و در هر دو احساس تهدیدشدگی مشترک است.

نویسندگان کتاب تلاش کرده‌اند تا مطالب حتی الامکان برای خوانندگان غیرمتخصص که درگیر مشکلات اضطرابی هستند مفید و قابل استفاده باشد. کتاب حاضر با رویکرد شناختی- رفتاری به حل مشکل اضطراب پرداخته است. رویکردی که سابقه‌ی قابل قبولی در درمان اختلالات اضطرابی داشته و توانسته راهکارهای مناسبی برای این مشکل ارائه دهد.

کتاب مشتمل بر پنج فصل و مقدمه ای نسبتاً مفصل است که در فصل اول آن شرایط اضطرابی توضیح داده شده و تلاش می شود مختصاتی روانی از جایگاه اضطراب و محدوده‌ی اثرگذاری آن ارائه گردد. در طول کتاب همراه با مثال هایی عملی از مراجعه کنندگان واقعی می توانیم با کاربرد مطالب آشنایی بیشتری پیدا کنیم. همین امر یکی از نقاط قوت بسیار مهم کتاب است که مطالب گفته شده را در ارتباطی تنگاتنگ با نمونه های بالینی قرار می دهد.

در فصل دوم نویسندگان به اثرات ناکامی و فشار روانی می پردازند و ارتباط آنها را با ایجاد احساسات ترس و اضطراب بیان می کنند. در این بخش از کتاب با مطالب خوبی در زمینه‌ی احساس خودارزشمندی و عزت نفس آشنا می شویم که مفاهیمی کلیدی در ایجاد اضطراب هستند.

با این شروع مفصل، کتاب در فصل سوم انواع ترس ها و حالات اضطرابی را مورد بررسی قرار می دهد. نکته‌ی جالب در این فصل این است که برخلاف اغلب کتاب های مشابه در اینجا با مطالبی از اضطراب های وجودی نیز روبرو هستیم که نمی توان به آنها به عنوان اضطراب های اختلالی نگاه کرد. اما شاید انتقادی که در این بخش بتوان به آن اشاره کرد این باشد که تقسیم بندی اضطراب ها با نگرش مدون حاکم بر نظام DSM (راهنمای تشخیصی اختلالات روانی) منطبق نیست. هرچند که این احتمال نیز وجود دارد که نویسندگان تعمداً از نگرش قالب بندی شده پرهیز کرده اند.

فصل چهارم کتاب در چرخشی اساسی به سمت افسردگی، رابطه‌ی این اختلال روانی را با اضطراب مورد بررسی قرار می دهد. طبق تحقیقات انجام شده بسیاری از افراد افسرده از اضطراب نیز رنج می برند و این امر لزوم پرداختن به این مبحث را تأئید می سازد. در این فصل با ارائه‌ی مفاهیمی علمی و در عین حال قابل استفاده برای افراد غیرمتخصص به مسأله پرداخته و مفاهیمی از قبیل دگرسان بینی، پرخاشجویی و… و ارتباط آنها با افسردگی و اضطراب مورد بررسی قرار گرفته است. اساساً مهمترین حسن کتاب این نکته است که روایی علمی مفاهیم روانشناختی فدای آسان سازی مطالب نشده است. در این فصل به مقوله ی اعتیاد نیز اشاره هایی شده است که با وجود کوتاهی می تواند مفید باشد.

همانطور که در ابتدای مطلب گفته شد اضطراب علاوه بر ماهیت روانشناختی مبنای فیزیولوژیک قدرتمندی نیز دارد. به همین دلیل استفاده از تکنیک های آرامش آموزی جسمانی می تواند در کنترل و کاهش اضطراب بسیار راهگشا باشد. این مطلب همراه با توضیحات گسترده ای پیرامون روش ها و راهکارهای درمانی موضوعی است که بیشترین حجم کتاب و کل فصل پنجم را به خود اختصاص داده است. همین امر دغدغه ی نویسندگان را در ارائه ی مطالبی کاربردی مشخص می کند.

در مجموع مطالب ارائه شده همراه با ترجمه ای روان و مناسب، کتاب را برای استفاده ی متخصصان (مشاوران، روان درمانگران، مددکاران اجتماعی و…) و همچنین افراد غیر متخصصی که اضطراب و ترس را به عنوان مشکلی مهم در زندگی شان احساس می کنند ارزشمند می نماید.

* نویسنده این مطلب دکترای مهندسی و دانشجوی کارشناسی ارشد روانشناسی است.