نمایشگاه کتاب تهران؛ مدیریت ناشران، ارتقای کیفی کتاب‌ها، اقبال خوانندگان

مدیرعامل شهر کتاب
روزنامه ایرانسی و یکمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، موفق‌تر از دوره‌های پیشین به انجام رسید؛ نمایشگاهی که بار دیگر در مصلای تهران برگزار شد، با توجه به پایان یافتن بخشی از ساخت و ساز‌ها و آماده بهره‌برداری بودن رواق‌ها و شبستان‌های دیگر، بازگشت از شهر آفتاب به مصلی تصمیم درستی بود. این دوره از نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران واجد چند ویژگی بود که به اختصار به آنها می‌پردازم.

نخستین ویژگی مهم این دوره از نمایشگاه کتاب تهران، به کتاب‌های عرضه شده برمی‌گردد.
در این دوره به نسبت دوره‌های قبل شمار کتاب‌های خوب خیلی بیشتر از دیگر دوره‌ها بود و به نظرم این مسأله‌ قابل تأملی است و انتظار می‌رود این روند در سال‌های بعد هم ادامه پیدا کند. من این مسأله را به نظرسنجی‌های انجام شده از بازدیدکنندگان نمایشگاه کتاب در غرفه‌های نشر هرمس و شهرکتاب عرض می‌کنم و همچنین مشاهدات عینی‌ام هم این ادعا را تأیید می‌کند.

چند عامل در افزایش کتاب‌های خوب مؤثر واقع شده است؛ نخست اینکه ناشران، مترجمان و نویسندگان ما با دقت نظر بیشتری به نشر آثار دست می‌زنند و دیگر آنکه رواداری در صدور مجوز‌های نشر کتاب در تحقق این مهم مؤثر بوده است. مهم‌تر اینکه به نظر مخاطب‌های کتاب از آثار کم مایه یا میان‌مایه، دیگر اقبال نمی‌کنند. چند سالی بود که عمده مباحث «معنای زندگی» و موضوع‌هایی از این دست در اختیار آثار «روان‌شناسی زرد» بود، اما یکی – دو سال اخیر می‌بینیم آثار فلسفی با ارزش‌های علمی و معرفتی قابل اعتنا جای آن آثار «روان‌شناسی زرد» را گرفتند و با اقبال خوب مخاطب‌ها هم همراه شده است.

ویژگی دوم این دوره از نمایشگاه کتاب تهران، واگذاری اجرا و برگزاری آن به تشکل‌های نشر بود. موضوعی که از وعده‌های رئیس جمهوری بود و همواره بر مشارکت نهاد‌ها و تشکل‌های فرهنگ و هنر در فعالیت‌های اجرایی تأکید داشته است.

با‌وجود‌ اختلاف‌هایی که در میان تشکل‌های نشر بر سر اجرا و برگزاری نمایشگاه کتاب بود و هر یک انتظار داشتند نقش و سهم بیشتری در این رویداد مهم کتاب داشته باشد، در نهایت با تعامل و مدیریت و نظارت مسئولان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، فرآیند واگذاری اجرا و برگزاری نمایشگاه کتاب به تشکل‌ها بخوبی پیش رفت و می‌توان گفت، در این دوره برگزاری نمایشگاه کتاب تقریباً به تشکل‌های نشر واگذار شد. کارگزاران فرهنگی دولت در سی و یکمین دوره نمایشگاه کتاب تهران، از اجرا فاصله گرفتند و به مسئولیت نظارت بر حُسن انجام کار‌ها کفایت کردند. فرصت دیگری رقم خورد تا توانمندی‌های اصناف و تشکل‌های نشر کتاب در ایران، در برگزاری نمایشگاه کتاب به طور جدی محک زده شود.

مسأله مهم دیگر این دوره از نمایشگاه، اقبال گسترده مردم از این جشن بزرگ فرهنگی بود. خاصه اینکه با انتقال مکان نمایشگاه کتاب به مصلای بزرگ تهران، رفت و آمد به نمایشگاه برای خیلی‌ها آسان‌تر شده بود؛ جشن کتاب در عین حال که فرصتی برای عرضه کتاب و مراودات فرهنگی و تعامل اصحاب نشر و مخاطب‌ها با نویسندگان است، بدل به فرصتی برای جشن عمومی شده است و انتظار می‌رود این وجه مهم نمایشگاه کتاب تهران تقویت شود و استمرار پیدا کند و شادی و کتاب بیش‌ از پیش با هم گره بخورند.

همچنین در این سال‌ها بحث‌های متعددی همواره درباره ماهیت این رویداد درگرفته است که آیا این جشن ده روزه «نمایشگاه» یا «فروشگاه» کتاب است؟! یا کسانی همواره گفتند و می‌گویند باید این رویداد مهم کتابی در ایران به سمت تعامل‌های گسترده‌تر با صاحبان صنعت نشر کتاب در جهان حرکت کند. اما من می‌خواهم به دوستان متذکر شوم هر تصمیم و اقدامی هم در تقویت وجوه «نمایشگاهی» و «تعامل با صنعت نشر جهان» صورت بگیرد این وجه شادی و مسرت‌بخش بودن نمایشگاه کتاب تهران نباید رو به کاستی بگذارد؛ در فضا و شرایطی که کمبود فضا‌های عمومی برای شادی در جامعه ما به هزار و یک دلیل رو به کاستی و ضعف نهاده است.

 رویداد دیگر هم حضور متعدد چهره‌های مهم از ادبیات جهان در ایران بود از جمله اورهان پاموک نویسنده نوبل به دعوت گروه انتشارات ققنوس به ایران آمد و کاش قدری سعه‌صدر و مدارا بود و برنامه دیدار‌ عمومی این نویسنده لغو نمی‌شد، به هر حال میهمان‌مان بود. سوای این رویداد، چند نویسنده از کشور‌های مختلف اروپایی در نمایشگاه کتاب تهران حاضر شدند و می‌توان گفت نسبت به قبل از حضور ناشران اروپایی در نمایشگاه کتاب تهران چشم‌گیرتر بود. همچنین استقبال ناشران خارجی هم خوب بود و از طرفی دیگر بعد از مدت‌ها کتاب «طریق بسمل شدن» اثر محمود دولت آبادی با شمارگان قابل توجه سی هزار نسخه عرضه شد. به همه این‌ها اضافه کنید به همت فیدیبو نخستین دستگاه کتابخوان پارسی در ایران عرضه شد. همه این رویداد‌ها در کنار استقبال گسترده مردم، آدم را به آینده کتاب، فرهنگ و مهم‌تر از همه چیز آینده ایران امیدوار می‌کند.