غلامرضا امیرخانی
معاون سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران
روزنامه ایران
آثار مکتوب هر فرهنگ و تمدنی، بهترین نماد و نشانه برای شناخت اوضاع و احوال ایشان است و این اصل را تقریباً به همه ادوار بشری می‌توان تسری داد. چه آن زمانی که دیوارها و غارها محل ثبت و ضبط تراوش‌های فکری آدمیان بوده و چه امروز که فضای به اصطلاح مجازی و محمل‌های دیجیتال، مکان اصلی نگهداری از حافظه بشر شده است.
در بین تمدن‌های دوران ساز تاریخ بشر، بدون تردید، تمدن اسلامی جایگاهی بسیار رفیع و انکارناپذیر دارد. بنیان این تمدن شکوهمند، که از ۱۴۰۰ سال پیش بسرعت در جهان آن روز گسترش یافت، بر مبنای قلم و کتابت بود. از نخستین آیه نازل شده بر حضرت ختمی مرتبت(ص) و سوگند بر قلم گرفته تا معجزه اصلی آیین محمدی که قرآن نام داشت؛ همه و همه تأکید بر جایگاه بی‌بدیل کتاب در دین اسلام دارد. بی‌دلیل نیست که در کنار مفاهیمی چون: کتب آسمانی (بویژه تورات)، لوح محفوظ و آیات محکم، مفهوم قرآن مهم‌ترین برداشت از واژه کتاب در سراسر قرآن است.
این اهتمام بر کتاب و کتابت در قرآن و سیره نبوی بسرعت در سرتاسر سرزمین‌های اسلامی نمایان شد. ظهور دانشمندان و نویسندگان در سرزمین های پهناور اسلامی، پیدایش مراکز علمی و دارالحکمه و کتابخانه و نظایر آن؛ نهایتاً منجر به شبه معجزه‌ای در عرصه علم و دانش بشری شد که اوج آن در قرن چهارم هجری بود. آثار اندیشمندان و متفکران بزرگ اسلامی در حوزه‌های گوناگون علمی و بین اهل علم و حتی مردم عادی دست به دست می‌شد. بدون شک بسیاری از این آثار از تطاول روزگار در امان نمانده و امروز فقط نامی از آنها باقی است وچه بسا از گروهی حتی نامی هم برجا نمانده باشد. آن چه که امروز به دست ما رسیده، در اصل در قالب نسخ خطی است که نه تنها آیینه‌ای از فرهنگ و تمدن پیشینیان است بلکه در نگاهی دقیق‌تر، ابزاری برای تدوین تاریخ علم به شمار می‌آید.
از بین نام‌های متعددی که در قرن بیستم در احیا و اشاعه میراث مخطوط تمدن اسلامی کوشیدند، نام فواد سزگین از درخشندگی خاصی برخوردار است. سزگین که ابتدا در رشته مهندسی تحصیل می‌کرد، پس از آشنایی با شرق شناس بزرگ آلمانی، هلموت ریتر، زندگی علمی خود را وقف مطالعات اسلامی کرد. بعد از اخذ مدرک دکتری در رشته علوم اسلامی و مطالعات ایرانی، در سال ۱۹۵۶ به آلمان غربی رفت و موفق شد پس‌از سال‌ها تلاش خستگی‌ناپذیر، کتاب تاریخ ادبیات عربی را به زبان آلمانی تألیف کند که اثری مرجع در کتابشناسی آثار دانشمندان اسلامی در ۱۳ جلد است که خوشبختانه بخشی از آن به فارسی نیز ترجمه شده است.
گسترده‌ترین کار سزگین، مجموعه چند صد جلدی از متون علمی اسلامی است که در موضوعات مختلفی چون فلسفه، جغرافیا، ریاضیات و نجوم در فرانکفورت آلمان با کمک مؤسسه تاریخ علوم عربی – اسلامی و با همکاری دانشگاه گوته منتشر ساخت.
کار مهم دیگر او، تأسیس موزه‌ای بی‌نظیر از‌آلات و ادوات علمی تاریخی، ابزار و نقشه‌ها و جز آن بود که بیشتر به دوره طلایی علوم اسلامی تعلق داشت و در سال ۱۹۸۳ افتتاح شد. مشابه همین موزه را هم در سال ۲۰۰۸ در استانبول بنا نهاد. او از سال ۱۹۸۴، سرویراستار نشریه تاریخ علوم عربی اسلامی بود. او چند نوبت به ایران هم آمد و در مراکز مختلف، مورد قدردانی قرار گرفت. مقامات ترکیه نیز در بزرگداشت او سنگ تمام گذاشتند. اردوغان به همراه بسیاری از مقامات ترک، در تشییعش حاضر شد و زیر تابوتش را گرفته بود. اردوغان همان روز اعلام کرد که سال آینده، سال «پروفسور فواد سزگین و تاریخ علوم اسلامی» نامگذاری خواهد شد.
*سخنان اردوغان در مراسم خاکسپاری فواد سزگین: ویدئو
