علیرضا مجیدی
دیشب یک توفیق اجباری دست داد و در شرایطی که به علت مشغله‌ای، کلا دسترسی به اینترنت نداشتم، چند ده صفحه از کتاب «علم در ادبیات علمی تخیلی» را خواندم.
موضوع کتاب بسیار جذاب است. کتاب فناوری‌ها و ابزارها و دانش‌ها را معرفی کند که نخست ایده آنها در آثار علمی تخیلی مطرح شده است و حالا ما به کم و بیش به آنها دست یافته‌ایم یا سودای دسترسی به آنها را در دهه‌های آینده داریم.
کتاب نشان می‌دهد که آن ایده‌های خام عالی، گاهی چقدر به واقعیت نزدیک بوده‌اند و صرفا خیالبافی‌های بیهوده مشتی نویسنده رؤیاپرداز نبوده‌اند.
از این دید چند ده موضوع در فصل‌های مختلف در این کتاب مطرح شده‌اند، این موضوعات تعریف شده‌اند، تاریخچه و شکل ورود آنها به ادبیات علمی تخیلی توضح داده شده است و سپس به این موضوع رسیدگی شده است که این ایده‌ها از نظر علمی چه جایگاهی دارند و ما در چه نقطه‌ای از نظر دسترسی به آنها هستیم.
شماری از این موضوعات اینها هستند: انرژی جایگزین، کیهان‌های دیگر، انسان‌واره‌ها، پادماده، هوش مصنوعی، زندگی مضنوعی، سیارک‌هایی که با زمین برخورد می‌کنند، جنگ اتمی، مهبانگ، ناظر کبیر، بیونیک، همانندسازی، پیامرسان‌ها، هولوگرام‌ها
مشکل به روز نبودن، مشکل ترجمه
اما نظر من در مورد این کتاب چیست؟ کتاب را رابرت دبلیو بلای در سال ۲۰۰۵ نگاشته است و میثم زینلی و نگار بزرگمهر آن را ترجمه کرده اند و انتشارات مازیار همین امسال آن را به بازار کتاب فرستاده است. همان طور که پیش‌تر گفتم، موضوعات مطرح شده در کتاب بسیار جذاب‌اند.
اما کتاب کمبودهایی هم دارد:
۱- کتاب نیاز به به‌روزرسانی دارد. ۱۰ سال از زمان نگارش کتاب گذشته است و در این ده سال، رخدادهای زیادی را در عرصه دانش و فناوری شاهد بوده‌ایم، بنابراین فصلی مثل پیامرسان‌ها کلا فصلی تاریخ گذشته است و زمانی نوشته شده است که خبری از گوشی‌های هوشمند و اپلیکیشن‌های پیامرسانی فعلی نبود.
بسیاری از فصل‌های دیگر هم نیاز به چنین به‌روزرسانی‌ای دارند.
۲- ترجمه متأسفانه، ترجمه روانی نیست. در ترجمه آثار علمی، بر خلاف آثار ادبی، به گمان من می‌شود با جرأت بیشتری کمی جملات و ساختارهای جملات را پس و پیش کرد تا ترجمه روان‌تر شود. به علاوه برخی از معادل‌های استفاده شده، معادل‌هایی مهجور و غیرکاربردی بوده‌اند.
۳- متأسفانه عبارات لاتین اصطلاح‌ها و اسامی خاص در پانوشت صفحات درج نشده است و این امر، کار را برای خواننده کنجکاو محقق، بسیار دشوار می‌کند.
پدیدآورنده باشیم
و به عنوان آخرین بخش در معرفی این کتاب، می‌خواستم موضوع پدیدآورندگی را پیش بکشم.
بسیاری از پست‌هایی که من در «یک پزشک» شخصا می‌نویسم و متأسفانه این روزها کمتر فرصت نوشتنشان را پیدا می‌کنم، همین حالت پدیدآورندگی را دارند.
روال کار به این صورت است:
– شما مطلب اصلی را می‌خوانید.
– مفهوم کلی را پیش خود سبک سنگین می‌کنید، با خودتان فکر می‌کنید که مخاطب شما به کدام قسمت بیشتر علاقه‌مند است، با کدام قسمت‌ها بیگانه است و بعد کمبودهای اطلاعاتی خواننده را با افزودن جملات و عباراتی رفع می‌کنید.
– با خواندن کتاب، حتی ممکن است، شما اشتباهات مطلب اصلی را رفع کنید و فصل‌هایی به کتاب اصلی بیفزایید.
– ممکن است شما بتوانید، کتاب را بومی کنید و از زاویه دید یک شهروند ایرانی به مسئله نگاه کنید.
– فرهنگ غرب با فرهنگ ما متفاوت است، گاهی ترجمه دقیق کلمه به کلمه، نمی‌تواند همان بار مفهومی اصلی را القا کند، گاهی لازم می‌شود که جملات پس و پیش شوند یا جملات طولانی، به چند جمله شکسته شوند.
– مترجم می‌تواند عکس‌هایی برای درک بهتر مفهوم و نیز جذاب کردن مطلب به آن اضافه کند.
پس به گمانم در ترجمه بعضی از کتاب‌ها، به خصوص کتابهای علمی ما نیاز به مترجم/محقق/نویسنده و صورت خلاصه یک پدیدآورنده داریم.
اما ظاهرا مدت‌هاست که به خاطر بازار راکد کتاب در ایران، کسی به دنبال پدیدآورندگی کتاب نمی‌رود و این زحمت را بر تن هموار نمی‌کند.
کتابهای ناتمام و راه حل برچسب اطلاعاتی
همین مشکل اقتصادی، از زاویه دیگری هم گریبانگیر کتابهای چاپ شده در ایران شده است:
۱- کتابهای زیادی بدون مقدمه، معرفی نویسنده، آلبوم عکس نویسنده، چاپ می‌شوند که واقعا تأسف‌برانگیز است.
۲- نمایه کتاب‌ها برای کمتر کردن صفحات کتاب، به کل حذف می‌شوند.
۳- در این فضا مسلما روند پدیدآورندگی که می‌تواند حجم یک کتاب را تا دو برابر افزایش دهد، مسلما خریداری نخواهد داشت.
البته این مشکل که در آخر مطرح کردم، راه حلی بسیار ساده دارد:
کافی است که ناشر محترم، یک برچسب اطلاعاتی به کتاب اضافه کند و از خواننده بخواهد با گرفتن گوشی هوشمند خود به سمت این برچسب و اسکن کردن آن به صفحه‌ای هدایت شود که حاوی این اطلاعات زمینه‌ای و عکس‌هاست. این آدرس اینترنتی را البته می‌توان برای سادگی به کوتاه کردن آدرس اینترنتی به کتاب افزود.
این ابتکار آخر، باعث افزایش بازدید از سایت شرکت انتشاراتی و حتی افزایش خرید از فروشگاه آنلاین هم می‌تواند بشود.
———-
*با اندک ویرایش و افزودن تیترها
