مهدی خلجی
در جلسه‌‌ی اخیر کلاب‌هاوس «به بهانه‌ی سیصد سالگی ایمانوئل کانت» وعده دادم فایل‌های پیدیاف دو ترجمه‌ی فارسی نقد عقل محض وی را به همراه نسخه‌ی فرانسه، انگلیسی و آلمانی آن در دسترس عموم قرار دهم.
سنجش خرد ناب برگردانِ زنده‌یاد میرشمس الدین ادیب سلطانی از نقد عقل محض (Kritik der reinen Vernunft) است، که فایل پیدیاف ویراست نخست آن در دسترس است، نه ویراست سوم، که تفاوت اصلی ان با ویراست‌های پیش، در کوشش مترجم برای سره‌سازیِ بیشترِ نثرِ فارسیِ خود است، و نه مفهوم‌تر کردنِ ترجمه. جای دیگر این پرسش را درخواهم انداخت که به رغم مبالغه‌های مستعاری که برخی از «اهل فضل» در ستایش این ترجمه به کار برده‌اند، آیا سنجش خرد ناب را می‌توان به معنای دقیق کلمه یک «ترجمه» خواند؟
به هر روی، برگردان غریبِ ادیب از نقد عقل محض برای خواننده‌ی جویای فهم این اثر سود چندانی ندارد، اگر ذهن و زبان را زیانِ زیادی نرساند.
بر خلاف سنجش خرد ناب، ترجمه بهروز نظری از نقد عقل محض به زبان معیار است، و طبعاً در فهمیدنِ شاهکار کانت بیش از ترجمه‌ی ادیب به کار می‌آید. فایل پیدیافِ ویراست دوم ترجمه‌ی نظری، که از نظرِ اصلاح‌گرِ محمد مهدی اردبیلی – مترجم و استاد فلسفه – گذشته، در دسترس نیست.
گفتنی است که به گواهی قرائن بسیار و بسنده، به نظر می‌رسد برگردانِ بهروز نظری را -حتی پس از ویرایشِ اردبیلی- می‌توان از جنسِ «سرقت ادبیِ پنهان» دانست؛ بدین رو که نظری، به جای ترجمه‌ی نقد عقل محض از روی متن انگلیسی آن، بیشتر نثرِ غریبِ ادیب در سنجش خرد ناب را به فارسی معیار برگردانده است. شگفت نیست که در میان خطاهای فراوانِ برگردانِ نظری، کمابیش، همه‌ی خطاهای سنجش خرد ناب را نیز می‌توان یافت. شگفت‌آور اما ناشناس بودنِ هویت مترجم است؛ و کارنامه‌ای که در آن برگ و باری جز این ترجمه هیچ نیست.
در یادداشتی جداگانه از پاره‌ای شواهد یاد خواهم کرد که گمانِ «سرقتِ ادبیِ پنهان» را در حقّ این ترجمه روا می‌نماید.
خواندنِ راهنمای مطالعه سنجش خرد ناب، نوشته‌ی رالف لودویگ (ترجمه‌ی رحمان افشاری، تهران: مهراندیش، ۱۳۸۷) به آشنایی پیشینی با درون‌مایه‌ی نقد عقل محض یاری می‌کند؛ گرچه امیدوارم مترجمِ دانا و دقیقِ این کتاب به جای پیروی از زبانِ ادیب، ویراست دومی از ترجمه‌ی این راهنمای ساده و سرراست را با نثری نزدیک‌تر به زبان معیار به دست دهد.
هم‌چنین، کتاب فلسفه‌ی کانت، نوشته‌ی اشتفان کورنر و برگردانِ عزّت الله فولادوند در همین شمار است. فایل پیدیاف ترجمه‌ی فارسی در دسترس نیست، ولی فایل پیدیافِ متن انگلیسی را در این‌جا می‌توان یافت.
سرانجام، از میان منابع دیجیتال، دو وب‌سایتِ معتبر زیر را می‌توان نشان داد که برای هر خواننده و پژوهنده‌ی کانت یاریگری همیشگی است:
صفحه‌ی چندزبانهی کانت وبسایت دانشگاهِ منچستر، که افزون بر آثار عمده‌ی کانت و نوشته‌های روشنگری درباره‌ی فلسفه‌ی وی، در کتاب‌شناسی ترجمه‌‌های میراث کانت به زبان‌های گوناگون یگانه می‌نماید.
هم‌چنین، وبسایت چندزبانهی کانت-آنلاین که نسخه‌ی دیجیتال نوشته‌های کانت را به همراه دیگر نوشته‌های راهنما و روشنگر در گردِ فلسفه‌ی وی گردآورده است.
متن فرانسه‌ی نقد عقل محض
متن انگلیسی نقد عقل محض
متن آلمانی نقد عقل محض
————————————-
*برای دیدن متن های فرانسه و انگلیسی و آلمانی نقد عقل محض به کانال نویسنده مراجعه کنید. تصویر روی جلد برگرفته از: kalw.org
