علیرضا آبیز
نشر هرمس در تهران مجموعه ای با عنوان تاریخ شفاهی ادبیات قدیم ایران در دست انتشار دارد که جلد نخست این مجموعه ” گفتگو با مسعود سعد سلمان” به قلم مجتبی عبدالله نژاد به تازگی منتشر شده است.
گفتگو با شاعران و نویسندگانی که سده ها پیش می زیسته اند کاری بدیع و در ادبیات فارسی بی سابقه است. به ویژه اگر این گفت و گو مستند بر دانسته های تاریخی و ادبی و سرشار از ارجاع به متون و اسناد باشد.
مسعود سعد سلمان، شاعر پارسی گوی عهد غزنوی ( نیمه دوم قرن پنجم و نیمه نخست قرن ششم هجری)، از جمله شاعرانی است که دانسته های محدودی در مورد زندگی وی به ما رسیده است. بسیاری از نقاط زندگی وی تاریک و مبهم است و با افسانه در آمیخته.
در مقایسه با شاعران هم ارزش از اقبال پژوهش گران کم بهره مانده است. نوآوری های او آن چنان که باید معرفی نشده و به جنبه های تاریخی و ارزش های ادبی شعر او به قدر کفایت نپرداخته اند.
نویسنده در این کتاب مسعود سعد سلمان را به روزگار معاصر احضار می کند و در دو نشست نفس‌گیر پرسش های جدی و مهمی را در باره زندگی و شعر او مطرح می کند.
شگرد نویسنده در بیرون کشیدن شاعر قرن ششم از زندان نای و قلعه سو و گفت و گوی مفصل با زبان امروزی و با استفاده از تعابیر رایج زمانه ما طراوت خاصی به این کتاب بخشیده است. در عین حال مسعود سعد سلمان که هم چشم بینای زمانه خود است و هم این چند قرن پس از حیات جسمانی خود را نظاره کرده و با تذکره ها و تفسیرهایی که بر شعرش نوشته اند آشناست دانش و تجربه کافی دارد تا پاسخ بسیاری از پرسش ها پیرامون شعر و زندگی خود را بدهد.
او همچنین با نظریات جدید نقد ادبی و تاریخ نگاری ادبی آشناست و نویسنده – مصاحبه گر- وی را در جایگاه زمانی یکسانی با خودش تصور کرده است. در همان آغاز نویسنده پیشنهاد می کند با زبان فارسی امروز سخن بگویند و مسعود سعد موافقت می کند و می گوید:
” تغییرات زبان فارسی در حدود مسایلی که ما قرار است در باب آنها سخن بگوییم، چندان بارز نیست.”
با این تدبیر فاصله زمانی چند قرن از بین می رود و زبان کتاب امروزی و روان و خواندنی می شود.
گفت و گوی نخست بیشتر حول محور زندگی شخصی و اوضاع سیاسی اجتماعی دوران شاعر می گذرد.
از گفت و گو درباره زادگاه و نیاکان و دوران کودکی شاعر شروع می شود و به تحولات دوره جوانی و بزرگسالی او می رسد.
مصاحبه کننده با طرح پرسش های دقیق و هوشمندانه جزییات تاریخی و اطلاعات زندگینامه ای مفصلی در اختیار خواننده قرار می دهد. با توجه به کمبود شدید منابع قابل اتکا در باب زندگی مسعود سعد سلمان، ارزش و اهمیت پژوهش عبدالله نژاد آشکار می شود. او هر چه را در مورد عصر غزنوی نوشته شده خوانده است. دیوان شعر مسعود و دیوان شاعران همروزگار او و تذکره های دوران بعد را خوانده و هر نکته ای را که در مورد این شاعر در تاریخ و تاریخ ادبیات قابل دستیابی بوده در این کتاب عرضه کرده است.
