نقدی بر نظریه‌های چاپ انتقادی متون در انگلستان و آمریکا
این کتاب دربردارندۀ بحثی تازه در زمینه تصحیح انتقادی متون به ویژه متون دورۀ چاپ ماشینی در آغاز سدۀ نوزدهم و سدۀ بیستم است. جرمی مک‌گن را امروزه دیگر به عنوان آغازگر متن‌پژوهی جامعه‌شناسانه می‌شناسند که اگر چه در زمان انتشار این کتاب نتوانسته بود طبعی انتقادی براساس دیدگاه خود پدید آورد، سبب شد ابعاد تازه‌ای مثل تحریرهای چندگانۀ متن تأثیر شرایط چاپ، سانسور دولتی و موانع اخلاقی و سیاسی در انتخاب نسخۀ اساس و چگونگی ویرایش آن مورد توجه قرار بگیرد و از اواسط دهۀ نود مباحث مربوط به این حوزه را در متن‌پژوهی مدرن مکتب انگلیسی ـ آمریکایی به چالش بکشد. نگارنده در این مقدمه چهار پرسش طرح می‌کند: مک‌گن چه می‌گوید؟ نقد او در واکنش به کدام سنت متن‌پزوهی است؟ پیشنهاد او از چه نگرش و نظریه‌هایی تأثیر می‌گیرد؟
ویژگی برجسته متن‌پژوهی انگلیسی ـ آمریکایی (انگلوامریکن) در سدۀ بیستم، اتکای آن به یافته‌های کتابشناسی در بازسازی متنی مبتنی بر نیت (نهایی) مولف است. مبانی نظری این رویکرد را منتقد و پزوهشگر آمریکایی، فردسون باورز از آنچه به نظریه متن پایه معروف شده اقتباس کرده است. نظریه متن پایه در اصل راهکاری عملی در مواجهه با مشکلات کتابشناسی متونی بود که به دورۀ نخست چاپ دستی در انگلستان یعنی به سده‌های شانزدهم و هفدهم باز می‌گردد.
نخستین بار مک‌کرو مشکل تصمیم‌گیری در مورد نسخۀ پایه برای این متون را در تصحیح آثار توماس ناش عنوان کرد. مک‌کرو پیشنهاد کرد که وقتی یک نسخۀ مشخص را به عنوان متن پایه انتخاب کردیم باید در تولید طبع انتقادی به ان پای‌بند بمانیم. طرح این‌گونه مشکلات در کتاب مقدمه‌ای بر کتابشناسی برای دانشجویان ادبیات (۱۹۲۷) مبنای مکتب نو کتابشناسی و طرح راهکار تعیین متن پایه توسط ویلیام گرگ گردید. از آن پس علم کتابشناسی به عنوان پایه‌ای معتبر برای تعیین نسخه اساس حاکم بر نظریه‌های طبع انتقادی در متون دورۀ چاپ گردید. ویلیام گرگ در مقالۀ مشهور خود با عنوان «منطق انتخاب متن پایه» راهکار علمی را در آن یافت که اصالت نسخۀ اساس بر مبنای دو جنبه، یعنی شرایط کتاب‌شناسیک و شرایط زبانشناسیک تعیین شود. برای گرگ مبنای انتخاب متن‌پایه آن نسخه‌ای است (خواه دستنویس، خواه چاپی) که به لحاظ شکل و ظاهر تا سرحد امکان به دستنوشت نویسنده (در صورت مفقود‌شدن) نزدیک‌تر باشد. زیرا این جنبه‌ها به حفظ اصالت متن مؤلف کمک می‌کنند و همین‌‌ها در جریان چاپ‌های بعدی متن بیشتر دستخوش اعمال سلیقه‌های فردی حروف چین‌ها می‌شده است. اما در مورد بخش زبانشناسیک، مصحح می‌تواند با آزادی و با اتکا به دانش و داوری خود بر روی ضبط‌های متفاوت تصمیم بگیرد و ضبط نسخۀ پایه را بر اساس آن تغییر دهد. بدین ترتیب گرگ با درک نارسایی عناصر متن‌شناسانه در تعیین نسخۀ اساس، مبانی کتابشناسی را به عنوان عاملی قابل سنجش و مشاهده به یاری گرفت و عملاً انتخاب اصالت نسخۀ اساس و شیوۀ تصحیح متن را بر دو پایه قرار داد.
نویسندۀ کتاب، جرمی مک‌گن (متولد ۱۹۳۷)، استاد دانشگاه جان استوارت برایان ایالت ویرجینیا است. آثار او طیفی از ادبیات و فرهنگ اروپا و آمریکا در دویست و پنجاه سال گذشته را در بر می‌گیرد اما علاقۀ اصلی‌اش بر ادبیات رمانتیک و ادبیات سدۀ نوزدهم متمرکز است.
رویکرد مک‌گن در این تحلیل متوجه جامعه‌شناسی متن است و اساس بحث کتاب بر لحاظ نقش همۀ عوامل مؤثر در ایجاد مادی اثر، مثل تولید، چاپ، نشر، توزیع و نیز تأثیر آنها بر معنی متن استوار است. در مخالفت بایکسویه نگری در تصحیح و ویرایش انتقادی متون اگر چه نوک حملۀ مک‌گن متوجه نیت‌گرایی است اما دامنه استدلال نویسنده به همه سنت‌هایی که آرمان و باور آنها به امان بازسازی متن در یک مقطع تاریخی خاص، مثلاًزمان تألیف بر اساس اصولی مثل نیت مؤلف و غیره منجر میشود و این نیز به نوعی سلسله مراتب در ارزش‌گذاری نسخه بدل‌ها به عنوان نسخه‌های فاسد می‌انجامد، قابل تعمیم است.
مک‌گن ویرایش انتقادی از متن را ژانری از متون می‌داند. دلیل این اطلاق ناشی از رویکرد جامعه‌شناسانۀ وی به تولید و بازسازی متون است؛ به این معنی که اصولاً متن برای آنکه با مخاطب رابطه برقرار کند، باید به صورتی متناسب با انتظار و توقع خواننده درآید. از این لحظه فرایند اجتماعی شدن شروع میشود و دنیای متن دستخوش تحولات و دگرگونی‌هایی خارج از اراده و نظارت نویسنده می‌گردد. از این رو تولید متن فرایندی همواره در جریان است و نه یک طرح تمام شده. در این فرایند هر نوع تغییر حتی در شکل مادی و جنبه‌های کتاب‌شناختی متن، مثل تغییرات زبان‌شناسانه موجب تغییر در معنی و حتی نیت نویسنده میشود. بنابراین بر خلاف کسانی که فقط زبان و نوشتار را حاصل معنی می‌دانند، او جنبه‌های مادی تولید کتاب را هم اعم از طراحی صفحه، نوع صفحه، حروف‌آرایی و حتی سطربندی را در روند معنی‌سازی مؤثر می‌داند.
کتاب از دو پیش‌گفتار، یک مقدمه، هشت فصل، یک خاتمه و یک فصل بع از خاتمه شکل یافته است. در مقدمه به شرح شرایط و معضلات موجود پرداخته شده است. نویسنده در فصل اول تاریخچه‌ای از متن‌پژوهی مدرن انگلیسی ـ آمریکایی را ارائه داده و ریشه‌های نظریه‌ای که می‌خواهد به نقد بکشد را باز می‌کند. در چند فصل میانی به ذکر نمونه‌هایی از وضعیت تولید و نشر متون در دورۀ جدید می‌پردازد و در فصل پایانی با بررسی این شرایط و مبانی رویکردهای جاری، خواننده را نسبت به ضرورت یافتن راهکارهای تازه در تولید طبع انتقادی متقاعد می‌کند.
فهرست مطالب کتاب:
مقدمه مترجم
پیش‌گفتار د.چ.گریثام
مقدمۀ مؤلف بر چاپ دوم
قدردانی مؤلف
مقدمۀ مؤلف
۱. تاریخچۀ مختصری از متن‌پژوهی مدرن
2. دشواری‌های محوری متن‌پژوهی مدرن
3. آرمان‌باور نیت نهایی
4. ویریش آثار بایرُن: یک نمونۀ مدرن
5. نیت نهایی و روایت‌های گوناگون (خطی ـ چاپی)
6. نیت نهایی مؤلف: مخالفت‌ها و بدفهمی‌ها
7. مسئله اعتبار ادبی
8. طبع‌های امروی شده و نظریه متن‌پژوهی
9. خلاصه
10. نتیجه‌گیری
پیوست: مخالفتی احتمالی
یادداشت‌های مؤلف
برای دیدن ۲۵ صفحه اول کتاب به صورت پی.دی.اف اینجا را ببینید
