«داستان‌نویسان معاصر افغانستان» شرح حال بیش از ۱۰۰ داستان‌نویس فارسیزبان، پشتوزبان، ازبکزبان، ترکمنزبان، انگلیسیزبان و فرانسویزبان است که در افغانستان می نویسند یا افغانستانی تبارند و در کشورهای دیگر زندگی می کنند.
این کتاب از سوی مرکز «منابع معلوماتی افغانستان» در دانشگاه کابل همزمان به دو زبان ملی کشور (فارسی و پشتو) منتشر شده است.
در این کتاب مباحثی از دست مطرح می شود: مشکلات کار بر روی ادبیات داستانی در افغانستان، ملاک کار، ضرورت و اهمیت داستان‌نویسی، جایگاه ادبیات داستانی در افغانستان، مشکلات دامن‌گیر ادبیات داستانی در افغانستان، روش انجام تحقیق، مخاطبان کتاب، اهمیت کتاب، آشنایی مختصر درباره پیدایش داستان کوتاه و رمان، تاریخچه داستان کوتاه و رمان، رمان یا داستان بلند، سبک‌ها و مکتب‌های داستان‌نویسی، پیدایش و سیر تحول داستان کوتاه و رمان در افغانستان، تاریخچه مختصر داستان کوتاه و رمان افغانستان و نیز شرح حال و ذکر نام تعدادی از داستان‌نویسان افغانستانی که به زبان‌های فارسی، پشتو، ازبک، ترکمن، انگلیسی و فرانسوی داستان نوشتهاند.
علی پیام، نویسنده کتاب، مهمترین هدف از تدوین این کتاب را معرفی تمام داشته‌ها و دارایی‌های ادبیات داستانی افغانستان در یک مجموعه واحد و منسجم عنوان کرده است. وی در این کتاب می‌کوشد تا شکاف‌های زبانی و جداافتادگی‌های فرهنگی را پر کند. این کتاب، نگاهی فراگیر به ادبیات داستانی افغانستان دارد، یعنی این کتاب، افغانستان را به جزیره‌های مختلف تقسیم نمی کند چرا که جزیره‌سازی افغانستان را خواه از نظر زبانی یا قومی یا مذهبی، به معنای تجزیه فرهنگی افغانستان می داند. تجزیه و تفکیک داشته‌های فرهنگی، احساس بیگانگی در مردم افغانستان ایجاد می‌کند.
شماری از داستان‌نویسان و رمان‌نویسان افغانستان هریک از زبان‌های رایج در افغانستان در جزایر خودساخته، سنگرهای تسخیرناپذیری ساخته اند.
ساختار کتاب
نویسنده در مقدمه کتاب به صورت مشروح درباره ساختار کتاب توضیح می‌دهد و می‌نویسد: این کتاب از سه بخش تشکیل شده است. خواننده در این کتاب ابتدا با پیدایش هنر داستان کوتاه و رمان آشنایی حاصل خواهد کرد.
سپس با کلیات سبک‌ها و مکاتب داستان‌نویسی و تاریخچه مختصر داستان کوتاه و رمان افغانستان به عنوان قالب‌های ادبی آشنا خواهد شد. تمرکز اصلی کتاب آشنایی خواننده با آفرینش‌گران، داستان‌نویسان و رمان‌نویسان افغانستان با رویکرد فرهنگی سرزمین افغانستان است. بدین ترتیب، «خواننده بدون توجه به صفبندیهای زبانی با نویسندگان و آفرینش‌گران هنر داستان‌نویسی آشنا خواهد شد.»
علی پیام در این کتاب کوشیده است تا اطلاعات دقیق و جامعی را درباره نویسندگان گم‌نام به دست آورد. وی چاپ اثر نویسندگان را معیار و ملاک کار در گردآوری نام داستان‌نویسان در این کتاب قرار داده است و در صورت نداشتن اثر چاپی نام نویسندگان باید در تذکرهها یا منابع ادبیات داستانی آمده باشد.
گردآوری نام بیش از ۱۰۰ نویسنده افغانستانی که به زبان‌های گوناگون می نویسند، با ملاحظه این دو معیار در این کتاب ممکن شده است، امری که ممکن است از نظر ارزش اثر و میزان ارزش‌های ادبی آثار در برخی موارد در تضاد باشد، اما بحث نویسنده ارزشگذاری و نقد این آثار نیست بلکه هدف معرفی داستان‌نویسان است، کسانی که دستی در قلم داشتند و توانستند در حوزهای از ادبیات داستانی کشور نقشی بیافرینند.
مشکلات و چالش‌های نگارش
علی پیام ناآشنایی مردم با داستان‌نویسان را چالش بزرگی بر سر راه نگارش این کتاب تلقی می کند و در مقدمه خود می‌نویسد: «کار بر روی داستان‌نویسان معاصر افغانستان، سختی‌ها و زحمات خاص خود را دارد. یکی از مشکلات، نامأنوس بودن و فاصله داشتن مردم با داستان‌نویسان سرزمین خود و آثار هنری و ادبی آنان است. نبود پایگاه جامع اطلاعرسانی درباره نویسندگان ادبیات داستانی، مشکل بزرگ دیگری در راه شناسایی و معرفی داستان‌نویسان به شمار میرود. مسئله دیگر پیداکردن زندگی‌نامه داستان‌نویسان است، زندگی‌نامه شمار اندکی از داستان‌نویسان در سایتهای اینترنتی آورده شده و در دسترس است، اما از زندگی‌نامه شمار دیگری اطلاع دقیقی در دست نیست و این فقدان منابع کار جمعآوری زندگی نامه داستان‌نویسان را دشوار کرد.»
در مجموع به باور نویسنده، این کتاب یک حرکت فرهنگی است که نویسندگان ادبیات خلاق کشور را به عنوان دارایی‌های معنوی افغانستان معرفی کرده است، کاری که قبلا در کشور انجام نشده است. این کتاب، بنای سنتی نو در روابط اجتماعی و فرهنگی افغانستان را هدف دارد.
درباره نویسنده
علی پیام در سال ۱۳۴۴ خورشیدی در «ارزگان» به دنیا آمد و خواندن و نوشتن را از پدرش آموخت. در سال ۱۳۶۲ در پی ناآرامی‌های سیاسی افغانستان و جنگ به ایران مهاجرت کرد و در سال ۱۳۶۴ به آموزش علوم دینی در حوزه علمیه مشهد روی آورد. در سال ۱۳۷۲ به دانشگاه رفت و در رشته حقوق فارغ‌التحصیل شد. او از سال ۱۳۶۵ به نوشتن مقاله‌های ادبی و از سال ۱۳۶۶ خورشیدی به داستان نویسی پرداخت.
از آثار علی پیام می‌توان به «تفنگ بایانی»، «سنگ ملامت»، «یک مرد مسلمان و یک مرد هندو»، و «قطعه‌ای از بهشت» اشاره کرد. قطعه‌ای از بهشت جایزه «فرهنگ» را دریافت کرده است که همه ساله از سوی وزارت فرهنگ افغانستان به آثار نویسندگان، شاعران و هنرمندان این کشور داده می‌شود.
داستان‌نویسان معاصر افغانستان در زمستان ۱۳۹۱ در انتشارات «مرکزمنابع معلوماتی افغانستان» وابسته به دانشگاه کابل منتشر شده و «عصمتالله مایار» ترجمه کتاب به زبان پشتو را بر عهده داشته است.
