نوروز در تاریخ کتاب؛ از نام کاتب تا کتاب نوروزی

تاریخچه‌ی نوروز
نوروز اولین روز سال هجری شمسی ایرانی، برابر با اول ماه فروردین، که همزمان با تحول طبیعت و آغاز فصل بهار شروع می‌گردد و نوروز (= روز نو)، آغاز جشن‌های سال نوی ایرانی و یکی از کهن‌ترین جشن‌های به جا مانده از دوران ایران باستان است. خاستگاه نوروز بدون تردید، ایران باستان (= ایران بزرگ فرهنگی) است و اینکه هنوز هم مردم مناطق مختلف فلات ایران، نوروز را جشن می‌گیرند، نشانه‌ای بارز از این استدلال خدشه ناپذیر است.

نوروز در ایران و افغانستان آغاز سال نو محسوب می‌شود و در کشورهای تاجیکستان، روسیه، قرقیزستان، قزاقستان، سوریه، گرجستان، آذربایجان، آلبانی، چین، ترکیه، ترکمنستان، هند، پاکستان و ازبکستان تعطیل رسمی است و مردمان آنها، جشن عید را برپا می‌کنند. نوروز مجموعه‌ای از جشن‌ها و مناسبت‌ها است. جشن‌های سال نو و یا جشن‌های نوروزی در ایران برنامه‌های متعددی دارد که ابتدا با چهارشنبه‌سوری (چهارنشنبه آخر سال) شروع می‌شود.

در برخی از متون‌ کهن ایرانی از جمله شاهنامه فردوسی و تاریخ طبری، “جمشید” و در برخی دیگر از متن‌ها، “کیومرث” به عنوان پایه‌گذار نوروز معرفی شده‌ است. گویند کوروش نوروز را نخستین بار در سال ۵۳۸ قبل از میلاد مسیح، جشن ملی اعلام کرد. در میان همه‌ی جشن‌هایی که پس از اسلام در ایران به فراموشی سپرده شدند، نوروز توانست جایگاه خود را به عنوان جشنی ملی در ایران حفظ کند. دلیل پایدار ماندن نوروز در فرهنگ ایرانی را می‌توان پیوند عمیق آن با آیین‌های ایرانی، تاریخ این کشور، و حافظه فرهنگی ایرانیان دانست. نوروز به طور مستمر در همه دوران تاریخی ایران کم و بیش برگزار می‌شده است، اما در دوره‌ی پسا اسلام، بخصوص از دوران میانی صفویه، این جشن نماد و سمبل ملی‌تر و درباری‌تری یافت. البته گفته شده که بعدها با نفوذ فقهای شیعی به دربار پادشاهان، از اهمیت نمادهای ملی آن کاسته شد و فقاهت بر سمبل‌ها و نمادها چیره شد!

از مخالفان سرسخت جشن‌های نوروز، می‌توان به ابوحامد محمد غزالی اشاره نمود؛ وی در کیمیای سعادت نوشته بود: «اظهار شعار گبران حرام است بلکه نوروز و سده، باید مندرس شود و کسی نام آن نبرد.».[۱] البته سخن درباره‌ی نوروز و جایگاه و نمادها و مراسم آن، به خصوص در عرصه‌ی گسترده‌ی ادبیات فارسی، فراوان است که خود مقالات مستقلی را می‌طلبد و تنها به عنوان ختامه مسک در تیمّن استقبال از بهار، سه بیتی از خاقانی، قطران و معتمد السلطان، که «نوروز» در آنها تضمین شده است، اشاره می‌کنیم.
*روزت همه فرخنده و نوروز مبارک      هر روز بدیدار تو نوروز جهان را
*هاتف نوروز باد بر تو دعاگوی خیر          تا ابد آمین کنان عاقله انس و جان
*روز نوروز شد طرحی از نو بریز      از شراب کهن جام مملو بریز.

نوروز در بوستان نسخه های خطی
نسخه‌های خطی، سرچشمه‌ای بسیار متنوّع و غنی برای انواع پژوهش‌ها با رویکرد تاریخی است و بدون تردید نگاه پژوهشگران، به متون کهن، به هر میزان، از نوع “نگاه منشوری” بشود، طبعاً میزان بهره‌مندی از این مواریث کهن غنی، بیشتر خواهد بود. موضوع «نوروز»، نیز از جمله مفاهیمی است که در جای جای نسخ خطی، با اشکال و قالب‌های متنوعی، متبلور و متجلّی شده است. البته  بررسی همه‌ی جوانب این موضوع و شناسایی گونه‌های متنوّع این کارکرد، نیازمند تتبّع طولانی ومطالعات بیشتری در میان مصادر تراثی است.

در این پژوهش مختصر -که به عنوان عیدانه‌ی وبگاه خبری بساتین تقدیم علاقه مندان متون کهن می‌شود ـ به عنوان براعتِ استهلال بحث و به صورتی کاملاً پراکنده، در کمال استعجال (طی دو روز)، فهرستوار و بدون هیچ ترتیب منطقی، اشاره نموده‌ایم و ان شاء الله نسل جوان پژوهشگر، این نوع پژوهش‌ها را در قالب کتاب، مقاله، رساله یا پایان نامه، دقیقتر، منطقی‌تر و روشمندانه‌تر، دنبال خواهند نمود.

برخی سرفصل‌هایی که در این پژوهه‌ی مختصر، به آنها اشاره شده‌، عبارتند از: «نوروز» در روایات و کتب دعا، کتابت نسخه در ایام «نوروز»، «نوروز» در عنوان اثر، «نوروز» در آغاز و انجام نسخه، «نوروز» در مُهدی الیه (تألیف یا کتابت)، «نوروز» در نام مؤلف یا پدر وی، «نوروز» در نام کاتب، پدر، جدّ یا برادر کاتب، «نوروز» در بخش بندی‌های یک اثر، نکاتی طنزآمیز در «نوروز»، سفرهای «نوروز»ی شاه و اطرافیان، «نوروز» در موسیقی، «نوروز» در نام مالک نسخه، تملک نسخه در «نوروز»، تصحیح و مقابله نسخه در «نوروز»، هدیه‌ی «نوروز»ی کتاب و نسخه، «نوروز» در ظهریه‌‌ی نسخ، آزادی از زندان در «نوروز»، «نوروز»  مبنای تاریخ حمله‌ی چنگیز یا ملکشاهی، «نوروز» در تاریخ، تألیف، ترجمه و سرایش در «نوروز»، «نوروز» در نقش و سجع مهرها، «نوروز» در متون کهن فارسی، وقف‌نامه‌ی کتاب در «نوروز»، رؤیا در ایام «نوروز» و تبریک و تهنیت «نوروز».

۱ـ نوروز در روایات و کتب دعا:
روایت معلّی بن خنیس درباره‌ی نوروز هست که روایتی مشهور از حضرت صادق^{علیه السلام} است.[۲] مقدمه در اعمال شب و روز جمعه و اول ماه، هریک از مطالب در اعمال یکی از ماه‌ها، خاتمه در اعمال نوروز … .[۳] وارد است که هر که این کلمات را در روز نوروز بنویسد و با خود دارد هیچ موذی به او اذیت نتواند رساند.[۴]

۲ـ کتابت نسخه در ایام نوروز:
محمود گیلانی در آغاز نوروز روز آدینه‌ی ۱۰۲۹ق.[۵] محمدبن بن سدید کازرونی در نوروز هنگام تحویل حمل در شب یکشنبه ۲۲ جمادی‌الثانی ۷۶۹ق.[۶] حسن ظهیر بن فاضل ظهیر حسینی کورسرخی، در پنجشنبه نوروز، و نهم جمادی الاولی ۹۶۴ق.[۷] محمد بن میرکی الشریف الغازانی، در روز عید نوروز، ۱۱ صفر ۹۵۶ق.[۸] علی بن علی فقیه فرزلی عاملی شامی در آغاز روز آدینه ۲۷ ذی قعده (نوروز) سال ۹۸۲ در طوس.[۹] روز یکشنبه نوروز، شعبان ۱۰۰۷ تنگوزئیل از روی نسخه‌ی سقیم در اصفهان.[۱۰] صالح بن الحسین، در شب چهارشنبه نوروز، از ماه ربیع الاول ۱۰۲۶ در حیدرآباد.[۱۱] غلام گلشنی درویش یوسف، در روز نوروز ماه رجب ۱۰۳۸ در قسطنطنیه.[۱۲] و محمّدقاسم بن تاج‌الدین محمود حسینی خبیصی در ماه شعبان، نزدیک نوروز ۱۰۴۰ق.[۱۳] آقامیر در یکشنبه یک روز بعد از نوروز و دوم جمادی الاولی ۱۰۶۴ق.[۱۴] شاهوردی کرمانی در پنجشنبه چهارم رجب ۱۰۶۴ (کاتب می‌گوید نوروز این سال در غره جمادی الاولی واقع شده).[۱۵] اول شعبان (روز عید نوروز) سال ۱۰۷۲ق.[۱۶]سادس شهر ربیع الثانی فی صبیحه لیله النوروز السلطانی فی ۱۱۲۹ق.[۱۷] عبدالجواد نیشابوری، روز عید نوروز ۱۳۰۸ق در مدرسه دو درب در مشهد مقدس رضوی.[۱۸]

۳ـ نوروز در عنوان اثر:
گل و نوروز، از خواجوی کرمانی.[۱۹]
گل و نوروز در تفسیر حدیث «اتنموا برد الربیع فانها تعمل…»، از سیّد محمّد بن میرجلال نشورجهی بخاری.[۲۰]
نوروز و جمشید، از رشحه اصفهانی.[۲۱]
نوروز و سی روز، از فیض کاشانی.[۲۲]
نوروزنامه، از خیام نیشابوری.[۲۳]
نوروزنامه، از خواجه محمد حکیم ترمذی.[۲۴]
نوروزنامه، از آقا رضی قزوینی.[۲۵]
نوروزنامه، از محمدباقر حسینی خاتون‌آبادی اصفهانی.[۲۶]
رساله در نوروز، از سید ابراهیم مدرس خادم.[۲۷]
رساله درباره‌ی نوروز، از عبدالمحمود هروی.[۲۸]
رساله در نوروز و تاریخ آن، از غیاث‌الدین ادیب کاشانی.[۲۹]
احکام نوروز، از ناشناس.[۳۰]
رساله در نوروز، از ناشناس.[۳۱]
فضیلت نوروز، از ناشناس.[۳۲]
فضیلت نوروز و امیرالمؤمنین علیه السلام، از ناشناس (گویا ملا خلیل گیلانی).[۳۳]
نوروزنامه یا اعمال روز نوروز از حکیم عمادالدین محمود.[۳۴]
رساله در تحقیق نوروز الفرس، از قزوینی.[۳۵]
نوروزیه، از اسماعیل خواجویی.[۳۶]
النیروزیه، از ابن سینا.[۳۷]
دعوات روز نوروز، از چنگیز میرزا قاجار.[۳۸]

۴ـ نوروز در آغاز و انجام نسخه:
-به نوروزی چو نقش نامه بستم / به پیروزی ورق را درشکستم[۳۹]
-در طریق نظم این جواهر سعی و این کتاب را با صد هزار نقش و نگار باتمام رساند و این ماه نوروز افزون بدری کامل نورگستر بیمن مدایح حضرت خدایگانی و درگاه سلیمانی مذکور و مشهور گردد.[۴۰]
-صباح نوروز فیروز سعید و عید جهان افروز جدید مؤمنان … .[۴۱]
-ستایش و سپاس بیقیاس خداوند زمین و آسمان را … چنین روایت کرده معلی بن خنیس که در روز نوروز نزد … جعفر صادق علیه السلام … رفتم … فرمود آیا میدانی امروز چه روز است گفتم … روزیست که عجمان تعظیم آن روز مینمایند و هدیه بیکدیگر میفرستند.. .[۴۲]
-روز سه‌شنبه … تحویل حضرت نیر اعظم عطیه بخش عالم ببرج حمل اتفاق افتاد تا این نوروز جهان افروز دوازده سال از جلوس این نیازمند درگاه الهی بخیر وخوبی گذشته سال نو بمبارکی وفرخی آغاز شد روز مبارک شنبه  دوم فروردین ماه الهی جشن وزن قمری انجمن افروزگشت ….[۴۳]

تعــــالی الله ازین بــــاغ دلفروز            که شامش راست فیض صبح نوروز.[۴۴]

باز صبا انجمن افروز شد نوبتی حشر و نوروز شد           کوکبه خسرو گردون سمند غلغله در گنبد اخضر فکند.[۴۵]

بر عالمیان همیشه فرخ بادا                       نوروز نو وماه نو و سال نو او.[۴۶]

روزت همه فرخنده و نوروز مبارک            هر روز بدیدار تو نوروز جهان را.[۴۷]

هاتف نوروز باد بر تو دعاگوی خیر           تا ابد آمین کنان عاقله انس و جان.[۴۸]

همیشه چو خورگیتی افروز باد همه روز او عید نوروز باد/شراب شهادت بکامش رسان بجد علیه‌السلامش رسان.[۴۹]

۵ـ نوروز در نام کسی که کتاب به او اهدا شده:
-مؤلف اثر را برای زن خود عصمه الملوک دختر ناصرالدین شاه ساخته و در نوروز به او پیشکش کرده است.[۵۰]
-بنام نوروزبک فرمان‌روای سرزمینی از رود آمویه تا مصر که آتشکده‌ها و پرستشگاه‌های هفتاد و دو گروه را ویران کرده است ساخته است.[۵۱]
-به درخواست مولانا نوروزعلی در ۱۱۸۵ق.[۵۲]
-به فرموده نوروزعلی‌خان، به فرمایش عبد الاحد ایندسن تاجران کتب کابل.[۵۳]
-کتابت برای فرزند نوروزعلی در ۱۰۹۴ق.[۵۴]

۶ـ نوروز در نام مؤلف یا پدر وی:
-نوروز علی بن محمد باقر بسطامی (د. ۱۳۰۹ق).[۵۵]
-حسین علی بن نوروزعلی تویسرکانی (د. ۱۲۸۶ق).[۵۶]
-میرزا محمد بن محمدعلی کرمانشاهی (معروف به نوروز علی هندی).[۵۷]

۷ـ نوروز در نام کاتب، پدر، جدّ یا برادر کاتب:
-نوروزعلی بن دوستعلی شیخ حیواتی معلم در ۱۰۵۳ق.[۵۸]
-نوروز محمّد در سده‌ی ۱۰ق.[۵۹]
-نوروزعلی عصار اصفهانی، در ۱۰۵۴ق.[۶۰]
-عبدالله بن نوروز علی بروجردی در ۱۲۴۷ق.[۶۱]
-خاکراه بن خاکپای بن نوروزمحمد سقلابی در روز پنجشنبه جمادی الاولی ۱۰۳۵ق.[۶۲]
-محمدعزیز بن طهماسب قلی بن غیب الله بن نوروز شاه اولاد اسد بن ابراهیم بن مالک اشتر … ساکن بلده‌ی قم … سنه‌ی ۱۰۵۶ق.[۶۳]
-عوض محمد بن زین العابدین زاری مشهدی در مدرسه میرزا جعفر در ۱۲۳۲ق در هنگام مباحثه با نوروز علی برادر خود.[۶۴]

۸ـ نوروز در بخش بندی‌های یک اثر:
هفت سین نوروز.[۶۵] عمل در نوروز خارا از سلطان احمد و عمل سید قطب‌الدین در نوروز خارا.[۶۶] جدول معرفت نوروز.[۶۷] خاتمه : در اعمال روز نوروز.[۶۸] احکام نوروز در روزهای هفته.[۶۹] خاتمه در فضیلت و شرافت عید نوروز.[۷۰] قصیده تهنیت نوروز در گرگان رود، قصیده تهنیت نوروز در ۱۳۰۷ق.[۷۱] مسائلی راجع بحوادث سال آینده در وقتی که نوروز در آن سال اول محرّم، شنبه باشد تا روز جمعه.[۷۲] در فصد و حجامت و زلو بفارسی در بهار و نوروز.[۷۳] طریق دانستن روز نوروز.[۷۴] دیباچه نوروز از گفته میرزا محمدعلی.[۷۵] آرایش اول و دوم: عید نوروز باقصیده صباح عید … .[۷۶]

۹ـ نکات طنزآمیز در نوروز:
-در آن روزگار نوروز در پاییز بود! و صابی که در دانش نجوم پایه‌ای بلند داشت … .[۷۷]
-داستان طنزآمیزی است که حسن خان با پدرش در عید نوروز ۱۳۲۳ق به حمام رفته و پاره‌ای از اخلاق ناشایسته و بدزبانی‌ها دیده و با پدر، آنها را انتقاد می‌کند و از اجتماع آن روز، مخصوصاً از اخلاق و کردار زنان خرده‌گیری می‌نماید.[۷۸]

۱۰ـ سفرهای نوروزی شاه و اطرافیان:
ناصرالدین شاه در روز ۲۵ شعبان ۱۲۷۵، که مصادف با دهم نوروز است از تهران برای سفر چمن سلطانیه خارج می‌شود و تا ۲۲ ربیع الاول، که مصادف با بیست و ششم میزان ۱۲۷۶ق. است، این مسافرت طول می‌کشد.[۷۹] پس از این مسائلی نحوی است که در نوروز در چادر در تفرج گاه باغ لاله زار بدستور ناظر شاه بنام محمد شاه قاجار نوشته شده است.[۸۰]

۱۱ـ نوروز در موسیقی:
-گوشه نوروز، گوشه ماهور، نوروزعرب، نوروز عجم، … .[۸۱]
-نصر نوروز صبا، افسر، … نوروز ترانه دوگا، چارگا… .[۸۲]

۱۲ـ نوروز در نام مالک نسخه:
-نوروز احمد خان فرمان‌روای اوزبک.[۸۳]
-نوروزعلی با تاریخ ۱۱۸۱ق.[۸۴]
-نوروز محمد.[۸۵] نوروزعلی در ۱۱۸۰ق.[۸۶]

۱۳ـ تملک نسخه در نوروز:
-میرزا محمد قمی که در شب نوروز ۱۳۰۷ در نجف خریداری نموده است.[۸۷]
-فتحعلی ازاحفاد کریم خان زند در شب نوروز ۱۲۶۲ق.[۸۸]

۱۴ـ تصحیح و مقابله نسخه در نوروز:
در حاشیه نشانی بلاغ مکرّر، بعضاً به خط مؤلف (حر عاملی) و بعضی به تاریخ نوروز ۱۱۰۰ق.[۸۹]

۱۵ـ کتاب برای هدیه‌ی نوروزی:
حجه الحق، مؤلف رساله می‌گوید: «چون بهنگام نوروز هدیه نوروزی برای سیّد ابوبکر محمد بن عبدالله نداشتم، لذا بر آن شدم که این کتاب را بپردازیم و هدیه نوروزی او کنم …».[۹۰]
-در ذی قعده‌ی ۱۲۸۲ (نوروز) نسخه را بمحمد میرزا بیک بخشیده است.[۹۱]
-عبدالله قوامی، پسر نویسنده‌ی اثر، نسخه را در نوروز ۱۳۳۴ خورشیدی، به آقای مجتبی مینوی بخشیده است.[۹۲]

۱۶ـ نوروز در ظهریه‌‌ی نسخ:
درباره روزهای نوروز در ۱۴ شعبان ۹۶۴ در مدرسه یوسفیه مشهد الرضا علیه السلام.[۹۳] نوشته‌ای درباره‌ی نوروز با امضای «ع ل سلمه الله تعالی».[۹۴] روایتی در عصر روز پنجشنبه ۱۵ ذیقعده الحرام (۲۵ نوروز) سال ۱۲۷۸ق.[۹۵] سخنی از جاحظ درباره‌ی نوروز و مهرگان.[۹۶] از روزهایی که در تاریخ فارسی مشهور است، اول آذر، پنجم اسفند، نوروز عامه و خاصه، سخن رفته است. [۹۷] تحویل حمل در ۱۲۳۳ و آمدن باد که سر خانه‌های دیها را برده بود در دوشنبه پس از نوروز ۱۲۳۳ و آمدن گرگ دیوانه در ترسا باد در شب چهارشنبه ۱۶ جمادی الثانی ۱۲۳۳ق.[۹۸] معرفی کتاب از جلال‌الدین بن مؤیدالدوله بتاریخ شب پنجشنبه نوروز ۱۴ ذی القعده ۱۲۸۳ق.[۹۹] یادداشتی درباره‌ی نوروز یکشنبه ۱۳ صفر ۱۲۹۲ق.[۱۰۰] روز چهارشنبه ۲۵ جمادی الثانی۱۰۶۹ بپایان رسید و آغاز نوروز این سال در شب آدینه ۲۷ [جمادی الثانی] بوده است.[۱۰۱]

عید نوروز است و دارد هرکسی چیزی هوس            دیدن و بوسیدن رویت هوس ما را و بس.[۱۰۲]

۱۷ـ آزادی از زندان در نوروز:
کاتب نسخه‌ی مسالک الافهام که از شاگردان شهید است می‌گوید که مانند استاد گرفتار بودم و چهل و دو روز در زندان بسر بردم و روز دهم جمادی الاول ۹۶۵ موافق روز نوروز از زندان آزاد شدم و در مکه اقامت داشتم که خبر شهادت استاد منتشر شد و خواستند برای مرتبه دوم مرا گرفتار سازند ولی خفیه اعمال حج بجا آوردم بنوشتن این کتاب اشتغال ورزیدم.[۱۰۳]

محمود بن محمد بن علی بن حمزه لاهیجانی که نسخه را در روز یکشنبه ۴ جمادی الاولی ۹۶۶ نوشته است، می‌گوید که شارح جزو سوم و پس از آن را هنگامی که از ترس دشمنان سنی خود پنهان شده بود می‌نوشته است چنانکه خود میگوید “مع تراکم صروف الحدثان…” و او از ترس آنان از کوهی به کوهی و از دیهی به دیهی پناه می‌برده است و من هم این بخش را در همین هنگام نسخه برمی‌داشتم . من چون او [شهید ثانی] را بازداشته بودند، می‌کوشیدم که برهانمش [اما نشد که] نشد و مرا هم به زندان انداختند و او را هم به روم [= قسطنطنیه] فرستادند و او چهل و دو روز در زندان بسر برده بود و من در روز آدینه‌ی نوروز ۲۰ جمادی الاولی ۹۶۵ آزاد شده بودم و در مکه و نزدیک آن آشکارا می‌زیسته‌ام تا در ماه ذی القعده همین سال خبر شهادت او [= شهید ثانی] به من رسید و آنها خواستند دوباره مرا گرفتار سازند ولی من گریخته و از آن خود را پنهان ساختم و پنهانی پس از حج و عمره به نوشتن این شرح [= مسالک الافهام] پرداختم و در پایان ماه صفر از مکه بیرون آمدم و این مجلد را در روز یکشنبه ۴ جمادی الاولی ۹۶۶ بانجام رساندم.[۱۰۴]

۱۸ـ نوروز مبنای تاریخ حمله‌ی چنگیز یا ملکشاهی:
در فصل ششم این رساله، از روز نوروز ۱۲۵ چنگیزی (مطابق آدینه‌ی ۱۸ ربیع الاول ۷۲۷ از هجرت) یاد شده است.[۱۰۵] حاشیه‌ایست از محمد اکبر که در آن از استخراج تسییرات و فردارات در روز سه شنبه نهم ربیع دوم سال ۱۲۳۰ (نوروز ۷۳۷ ملکشاهی ) یاد می‌کند.[۱۰۶]

۱۹ـ نوروز در تاریخ:
تاریخ نوروز و اقوال گذشتگان راجع بان سخن رفته مدارک مندرجات آن بیشتر مدارکی است که عربان و مسلمانان در این قسمت فراهم آورده‌اند.[۱۰۷]

۲۰ـ تألیف، ترجمه و سرایش در نوروز:
در نوروز و ماه ذی حجه سال ۱۰۸۴ق.[۱۰۸] نَسخ جهان آرای، از احمد غفاری به نام شاه تهماست در تسع و تسعین و تسعمائه، نوروز ایت ایل.[۱۰۹] ترجمه و تحریر چاکر خانه زاد عیسی مترجم مخصوص در چهاردهم عید نوروز با تمام رسید.[۱۱۰] شعر قوام العلماء همدانی، نوشته‌ی میرزا محمد رحیم خان فرزند و جانشین حاجی محمد کریم خان کرمانی در نوروز ۱۳۳۵ق.[۱۱۱] مرقع از منصور در باره‌ی ورزش، سرایش در نوروز ۱۳۱۶ خورشیدی.[۱۱۲]

۲۱ـ نوروز در نقش و سجع مهرها:
-«مظهر لطف الهی نوروز ۱۱۱۲».[۱۱۳]
-«لا إله إلا الله الملک الحقّ المبین عبده نوروز».[۱۱۴]
-مهرِ همایون میرزا در سنه ۱۲۳۶با سجع: طلوع کـــوکب نوروز میمون است /خجسته بخت تو و طلعت همایون است.[۱۱۵]

۲۲ـ نوروز در متون کهن فارسی:
پادشاهی جمشید و پدیدآمدن نوروز در شاهنامه فردوسی.[۱۱۶]

۲۳ـ وقف‌نامه‌ی کتاب در نوروز:
 وقفنامه‌ی کتاب به تاریخ نوروز، شنبه ۱۳ جمادی الاول ۱۲۳۳ق.[۱۱۷]

۲۴ـ  رؤیا در ایام نوروز:
سنه دویست و سی و شش بعد از الف از هجرت نبویه هفت روز از نوروز آن سال گذشته در عالم رویا دیدم که قابض ارواح مشغول قبض روح من شده تا آنکه روح به حنجره رسید و وصیت می نمودم… .[۱۱۸]

۲۵ـ تبریک و تهنیت نوروز:
-تهنیت عید نوروز، نامه بهزاد بیک وزیر گیلان در تهنیت نوروز بمیرزا مسعود.[۱۱۹]
-نامه صابی به عزالدوله درتهنیت نوروز، نامه تهنیت نوروز خطاب به عضدالدوله و تهنیت نوروز است به سید استاد … .[۱۲۰]
-قصیده تهنیت نوروز در گرگان رود، قصیده تهنیت نوروز در ۱۳۰۷ق.[۱۲۱]
-تبریک نوروز در شیراز.[۱۲۲]