بررسی انتقادی تاریخ تصوف با تکیه بر اقوال صوفیان تا قرن هفتم هجری
در این کتاب، اندیشهها و آرای متصوفه اسلامی از ابتدا تا قرن هفتم هجری و براساس اقوال صوفیان آن دوره نقد و بررسی میشود. ۲۵ صفحه اول کتاب را از اینجا دریافت کنید.
در جهان اسلام خاستگاه اصلی تصوف را باید در اعتراض گروهی از مؤمنان دلسوخته جستجو کرد که پس از دوران طلایی صدر اسلام، شاهد گرایش مسلمین به تجمل، دنیاطلبی و آلودگیهای ناشی از آن بودند. تصوف به عنوان یک حرکت اجتماعی از قرن دوم هجری در سرزمینهای اسلامی ریشه میگیرد و در قرن هفتم برگوبار مییابد. همین نکته مهمترین توجیه در بررسی و نقد تصوف تا اواخر قرن هفتم هجری است. تصوف در ایران امروز، البته دیگر آن نقش پرآب و رنگ گذشته را ندارد؛ اما افکار صوفیانه ـ خوب یا بد ـ در رگ و ریشۀ شخصیت تاریخی و فرهنگی ما دویده و اندیشههای عارفان در ما به سنگینی رسوب کرده است.
نویسنده در بخشهای سهگانۀ این کتاب، در ارائۀ دیدی تاریخی از عرصههای نظری و عملی تصوف کوشیده است. بخش نخست از سه فصل تشکیل شده است. در نخستین فصل به اختصار تمام و با نظری انتقادی، از پیدایش و سیر تصوف تا قرن هفتم سخن میرود که خود میتواند نمایی اجمالی از تمامی اثر باشد. در فصل دوم ابتدا با تکیه بر نظر فقهای اهل سنت و شیعیمذهب، به بررسی و نقد بیرونی تصوف میپردازد و سپس به ترتیب سیر تاریخی، از انتقادات مشایخ تصوف بر یکدیگر و نقد صوفیه بر جریان تصوف زمانۀ خود پرده برمیدارد. در نهایت فصل سوم از این بخش به معرفی مکتبها و سلسلههای تصوف اختصاص یافته و البته در این فصل نیز سیر تاریخی بحث درنظر بوده است.
بخشهای دوم و سوم که دربرگیرندۀ مهمترین مباحث این کتاب هستند، به بحث در نقد تصوف نظری و نقد تصوف عملی پرداخته شده است. بخش دوم در چهار فصل آورده شده که در آنها به ترتیب توحید، عشق و ولایت از نظرگاه صوفیه بررسی و نقد و تحلیل میشود. از دید نگارنده در حقیقت اساس عرفان و تصوف اسلامی ـ ایرانی بر همین پایههای سهگانه استوار است و به همین دلیل تفصیل نسبی این فصول در این تحقیق توجیه میپذیرد. فصل چهارم از این بخش به گونۀ گزینشی به بررسی برخی مباحث پراکنده اختصاص یافته که صوفیان در تعریف یا تعیین حدود و شرایط آنها با یکدیگر همداستان نبودهاند.
آخرین بخش به دو فصل سماع و مباحث پراکنده تقسیم شده است که سماع به دلیل گستردگی مباحث و چندوچون سیر تاریخیاش میتوانست رسالهای جداگانه باشد که نگارنده به ضرورت و به رعایت اختصار، تنها اندکی از بسیار را به قلم آورده است. در مباحث پراکنده نیز به روش گزینشی به بررسی ده موضوع پرداخته شده است.
فهرست مطالب کتاب:
پیشگفتار
بخش اول: از ریشهها تا شاخهها
- فصل اول: پیدایش و سیر تصوف تا قرن هفتم
- فصل دوم: نقد بیرونی و درونی تصوف
- فصل سوم: مکتبها و سلسلههای تصوف
بخش دوم: نقد تصوف نظری
- فصل اول: توحید
- فصل دوم: عشق
- فصل سوم: ولایت
- فصل چهارم: مباحث پراکنده
بخش سوم: نقد تصوف عملی
- فصل اول: سماع
- فصل دوم: مباحث پراکنده
یادداشتها و مآخذ
فهرستها و کتابشناسی
