بررسی روانشناسانۀ غم و شادی در شاهنامه فردوسی
بخش آغازین کتاب را به صورت پی.دی.اف از اینجا دریافت کنید.
فردوسی از ارزشهای ذاتی والایی برخوردار بود و همین عامل باعث آفرینش شاهنامه شد. با مطالعۀ شاهنامه میتوان بهراحتی استنباط کرد که فردوسی انسانی آزاداندیش، دیندار و به دور از هر گونه تعصب و افراط و تفریط در رفتار بوده است. چشمگیرترین ویژگی فردوسی که در نگاه اول تحسین انسان را برمیانگیزد، ادب و پاکی شگفتانگیز کلام اوست.
انسان برای شادمانی و آرامش آفریده شده است نه درد و رنج و غم؛ البته شادیهایی که با فطرت انسانی و آفرینش الهی سازگاری داشته باشد و نتیجۀ آن غم و اندوه نباشد. در نقطۀ مقابل این شادی، افسردگی نیز در جوامع وجود داشته و دارد. فردوسی در این قسمت چون پزشکی ماهر، در زمانی که قهرمانان با شکست و ناامیدی روبرو میشوند، آنها را به سوی شادی و شادکامی هدایت میکند و وقتی که همۀ درها بسته میشود آنها را به قضا و قدر و سرنوشت مقدر و ایمان به تدبیر الهی و نیایش به درگاه او دعوت میکند.
یکی از عوامل خیلی مهم افسردگی و درخودفرورفتن، تحقیرشدن و احساس حقارت است. بعد از شکست و متلاشیشدن آن امپراطوریهای بزرگ و شکست پیدرپی ایرانیان، جامعۀ ایرانی در فشار روحی و روانی سنگینی به سر میبرد. شاید بهجرئت بتوان گفت آفرینش شاهنامه به واسطۀ نگاه روانشناسانه فردوسی بود که در سختترین شرایط به نجات ایرانیان آمد و دوباره با یادآوری قهرمانیها و پهلوانیها امید و نشاط را به ایرانیان بازگرداند.
شاهنامه چون قهرمانی نجاتبخش در کوی و برزن و قهوهخانهها و ایرانیان را که هر کدام در خانقاهی و دیری خزیده بودند، با امید و نشاط در سنگری دیگر با اسلحه فرهنگی وارد مبارزه کرد و طولی نکشید افزون بر حفظ خطوط جغرافیایی ایران، تمامی سنگرهای علمی و دینی و مذهبی را به تسخیر خود درآوردند و خود مبلغان بزرگ دین در عرصههای جهانی شدند.
فردوسی در شاهنامه حتی یک بار هم دعوت به شادیهای کاذب نکرده است و ایرانیان هم با اندیشمندی و بزرگمنشی که داشتند به دنبال شادیهای دروغین نبودند. شادی که نتیجۀ آن دورشدن از خردمندی و دانش باشد، به غم و اندوه منتهی خواهد شد که فردوسی بهزیبایی به آن اشاره دارد:
ز شادی که فرجام او غم بود / خردمند را ارز وی کم بود
نویسنده در این کتاب به بررسی غم و شادی در شاهنامه پرداخته و عوامل ایجاد و انعکاس آنها را در شاهنامه بررسی میکند.
فصل اول با عنوان کلیات مقدمهای است بر آغاز بحث که در آن مطالبی چون ویژگیهای شاهنامه، عوامل ایجاد غم و شادی از نظر روانشناسان، دلیل زیبایی شاهنامه، چرایی انتخاب حماسه توسط فردوسی و …. طرح شده است.
در فصل دوم عوامل ایجاد شادمانی در شاهنامه بررسی شده است که نویسنده در ابتدا این عوامل را به دو بخش درونی و بیرونی تقسیم میکند و در ادامه عواملی چون موسیقی، جشن، هدیه، دوستی، ازدواج و انتخاب همسر، جوانی، پهلوانی، خوشبینی و …. را از عوامل ایجاد شادمانی در شاهنامه معرفی میکند.
فردوسی یک آرمانگرای بزرگ در سرودن شاهنامه، اهداف بزرگتری را دنبال میکند. بر همین اساس اکثر قهرمانان شاهنامه پهلوانانی پخته و باتجربه هستند. به همین دلیل شادیهای شاهنامه، از نوع شادیهای عمیق و آرمانگرایانه است. در فصل سوم موارد انعکاس شادی در شاهنامه ذکر شده که به این موارد اشاره شده است: خنده، آوازخوانی، رقص و پایکوبی، سرخی صورت، به شکار پرداختن، آراستگی و نوکردن لباس، گریۀ شوق و دستافشانی.
در فصلهای چهارم و پنجم نویسنده نقطۀ مقابل شادی، یعنی غم را بررسی کرده و عوامل غم و انعکاس آن را در شاهنامه تبیین کرده است.
فهرست مطالب کتاب:
مقدمه
- فصل اول: کلیات
- فصل دوم: عوامل ایجاد شادمانی در شاهنامه
- فصل سوم: انعکاس شادی در شاهنامه
- فصل چهارم: عوامل غم در شاهنامه
- فصل پنجم: انعکاس غم در شاهنامه