اگر آزادی و برابری دو ارزش نهائی برای زندگی فردی و اجتماعی انسان باشد، با شریعتی که استوار بر تبعیض است، با الاهیّاتی که هزار مرز و محدودیت بر گرد کاوش‌ها و کنج‌کاوی‌های بیکران ذهنِ انسانی می‌گذارد، با سنّتی که بار گران و مشروعیت‌بخش ستمگران است، چه باید کرد؟ چگونه می‌توان دستگاهِ پهن و پیچیده‌ی مقوله‌ها و مفاهیمِ به ارث‌رسیده از گذشته‌های دور و مولّد خشونت، سرکوب، تبعیض و تمایز را عقیم کرد؟
محمد ارکون، اسلام‌شناس پرآوازه‌ی جریان‌سازِ معاصر، چاره‌ی کار را در «نقد عقل اسلامی» می‌بیند: یعنی کاربردِ روش‌های امروزی در علوم تاریخی، اجتماعی و زبانی برای شناخت محدوده‌ی توانایی‌ها و امکاناتِ سنّت اسلامی، واسازی و دیکانستراکشن نظامِ مفاهیم و هنجار‌های بنیادی آن و سرانجام گذار از پارادایم «جهانِ بسته» به پارادایم «کیهانِ بیکران»؛ یعنی به جای نگریستن به متون و تاریخ گذشته در چارچوب منظومه‌ی بسته‌ی فکری پیشامدرن، اندیشیدن به آن متون و تاریخ در افق یا افق‌های گشوده‌ی فهم و معنا در جهانِ آگاهی امروز انسان.
از این رو، ارکون، تلاش برای اصلاحِ فقه از راهِ اجتهاد یا روش‌شناسی سنتّی فهم متون و تولیدِ فتوا را نه تنها ناکارامد که از نظر علمی، یک‌سره، نامشروع و منسوخ می‌داند. از منظر ارکون، جست‌وجوی پاسخ‌های تازه برای پرسش‌های قدیم درجازدن در بن‌بستِ فکری و قفل محکم‌تر زدن به دروازه‌های فهمِ سنّت است؛ پرسش‌ها را باید تازه کرد، مبانی کهن را باید برانداخت، در روش باید انقلاب کرد.
از اجتهاد به نقدِ عقلِ اسلامی، کتابی است دربردارنده‌ی متنی اصلی با همین عنوان به همراه پیش‌گفتار، پانوشت‌ها و مقالاتِ دیگری که مترجم بدان افزوده تا روحِ کلی برنامه‌ی فکری و پژوهشی محمد ارکون آسان‌تر و ساده‌تر درک شود. در این کتاب، محمد ارکون از جمله با تمرکز بر آیاتِ ارث و وصیّت، نشان می‌دهد که چگونه صناعتِ فقه، ابزارهایی می‌سازد تا گفتار وحیانی را از زمینه و بافتارِ تاریخی‌اش جدا کند و از آن گفتار شفاهی سیّال و زمان‌مند، نظامِ حقوقی بسته و مطلقی بسازد.
ارکون با شرح فنون و تکنیک‌هایی که فقیهان ساخته و به کاربرده‌اند، روندِ مقدّس شدن و مشروعیت الاهی ساختن برای دستگاهی ارزشی و ایدئولوژیک و سراسر انسانی به نام «شریعت» را تبیین می‌کند. برای خواننده‌‌ای که مشتاق است بداند چگونه می‌توان روش‌های امروزی نقدِ ادبی و هرمنوتیک یا علوم اجتماعی و تاریخ‌نگاری را درباره‌ی متن‌ها و تاریخِ اسلامی به کار برد، این کتاب گیرا و سودمند خواهد بود. هواداران برابری حقوقی زنان در این کتاب خواهند دید صنعتِ تولید فتواهای تبعیض‌آمیز که «فقه» نام دارد، چگونه طی فرایندی تاریخی ساخته شده و چگونه می‌توان با ابزارهای انتقادی این دستگاهِ پرهیبت و عظمت را در جریان شناخت از کار انداخت و یکی یکی تکه‌ها و پاره‌های سازنده‌اش را از هم جدا کرد.
نقدِ عقل اسلامی یعنی بُردن جسدِ سنّت به سالنِ تشریح؛ جایی که به قصد شناختِ دقیق کالبدِ سنّت، بند از بند آن می‌گشاییم و در فرایندِ تجزیه و شرحه‌شرحه کردنِ روش‌مند آن کالبد، آگاهی علمی‌تری از آن به دست می‌آوریم؛ و در عین حال، پیشرفتِ روند دانایی و آگاهی انتقادی به معنای پایانِ یک‌پارچگی معمّایی آن جسد سنگین نیز هست.
دریافت رایگان متن کامل کتاب در این لینک از سایت آموزشکده توانا.
—————————–
مترجم در ویدئویی که در این صفحه می بینید مقدمه ای بر آشنایی با این کتاب آورده است. – راهک
